To takie ciekawostki o Syrii i po³¹czeniu jej z innymi œwi¹tyniami nie tylko europejskimi.
SYRIASyria jako g³ówna czêœÌ ¯yznego Pó³ksiê¿yca by³a jednym z pierwszych obszarów, na których narodzi³o siê rolnictwo i hodowla. Miêdzy X a IV tysi¹cleciem istnia³y tu liczne neolityczne osady, gdy¿ dobra gleba, sporo dreszczów oraz rozbudowana sieÌ rzeczna (Eufrat + Dorzecze Chaburu) sprzyja³y gospodarce wiejskiej. Wiêcej na ten temat w dziale NEOLIT.
Historia polityczna Syrii ma dwa oblicza. Kraj ten nie tworzyÂł prawie nigdy politycznej jednoÂści i czĂŞsto byÂł podbijany przez sÂąsiadujÂące z nim imperia: AkadyjczykĂłw, SumerĂłw, HetytĂłw, Egipt, AsyriĂŞ, BabiloniĂŞ, PersjĂŞ, Aleksandra i Rzym.
Jednak historia Syrii to przede wszystkim dzieje jej miast, ktĂłre przez tysiÂąclecia tworzyÂły jej bogactwo. Ich rozwĂłj wiÂąaÂł siĂŞ z tym, Âże leÂżaÂły na szlaku handlowym miĂŞdzy MezopotamiÂą, Egiptem i AnatoliÂą. Nic wiĂŞc dziwnego, Âże o ich historii moÂżna mĂłwiĂŚ wÂłaÂściwie dopiero od III tysiÂącleciu. NajwaÂżniejsze miasta tego okresu to Mari, Ebla, Aleppo, Alalah, Ugarit, Karkemisz, Urkisz (Tell Mozan), Nagar (Tell Brak), Szechna (Tell Leilan) i Tell Arbid.
(Wikipedia: Syria, historia Syrii, Tell Brak, Tell Leilan, Tell Arbid)
Ok. 2310 Sargon z Akadu dotar³ a¿ do Libanu. Po drodze zdoby³ miasta syryjskie, które zniszczy³ lub przy³¹czy³ do swojego imperium. Podobny przemarsz zrobi³ jego wnuk, Naramsin. Potem po 2100 r. podobnie uczynili królowie z Ur. Przez 3 wieki by³a wiêc Syria czêœci¹ królestw mezopotamskich, co zaowocowa³o pog³êbieniem integracji kulturowej.
Po upadku Ur w 2004 r. w Syrii powsta³y królestwa amoryckie, m.in. Jamhad (Aleppo), Alalah, Katna, Ugarit, Karkemisz i Mari. Ich ludnoœÌ stanowi³y stare ludy semickie, nowo przybyli Amoryci oraz migruj¹cy z pó³nocy Huryci. W XVI w. miasta Syrii zosta³y wch³oniête przez paùstwo Mitanni. Po jego upadku Syria znalaz³a siê na 150 lat w rêkach Hetytów. Oko³o 1200 r. nast¹pi³ najazd Ludów Morza, co zostawi³o po sobie œlad w postaci spalonego Ugarit, ale te¿ przyczyni³o siê do wyzwolenia Syrii spod hetyckiej kontroli. Na 300 lat miasta syryjskie znów odzyska³y niepodleg³oœÌ.
(Wikipedia: Ludy Morza i ich czasy, Katna, Alalah)
W tym okresie pojawiÂła siĂŞ tam kolejna fala migracyjna ludĂłw semickich - Aramejczycy. UdaÂło im siĂŞ zdobyĂŚ wÂładzĂŞ w niektĂłrych krĂłlestwach, sami teÂż kilka zaÂłoÂżyli, m.in. w Damaszku, ktĂłry dotÂąd byÂł niewielkim miastem. ZatrzymaÂło to ekspansjĂŞ asyryjskÂą, ktĂłra wÂłaÂśnie ruszaÂła na zachĂłd. Jednak w IX w. Asyria ponownie podjĂŞÂła podbĂłj i po 100 latach objĂŞÂła SyriĂŞ swÂą wÂładzÂą. Po nich przyszli BabiloĂączycy, Persowie, Grecy (Aleksander, Seleucydzi) i Rzymianie.
W czasach grecko-rzymskich Syria wci¹¿ by³a bogatym krajem, a jej stolica, Antiochia, liczy³a 500.000 mieszkaùców.
(Wikipedia: Aramejczycy, Damaszek, Antiochia, Seleucydzi, czasy rzymskie)
EBLAEbla jako miasto funkcjonowa³a od pocz¹tku III tysi¹clecia. Do najwiêkszej potêgi dosz³a w XXIV. Liczy³a wtedy 30.000 mieszkaùców i kontrolowa³a spor¹ czêœÌ Syrii. Do dobrobytu dosz³a dziêki handlowi drewnem i tekstyliami. Z tego okresu pochodzi s³ynne archiwum tabliczek z pismem klinowym, które wspaniale utrwali³ po¿ar niszcz¹cy miasto za spraw¹ Naramsina z Akadu ok.2240.
EblĂŞ odbudowali i zasiedlili Amoryci ok. 1850. Najazd hetycki zniszczyÂł jÂą jednak po raz drugi w 1600 i odtÂąd funkcjonowaÂła jako wioska.
(Wikipedia: Ebla, jĂŞzyk eblaicki, archiwum z Ebli)
URKISZHuryci od wieków zamieszkiwali na pó³noc od Niziny Mezopotamskiej, zarówno w górach, jak i na przedgórzu. Ich nastêpcami byli prawdopodobnie Urartyjczycy, a potem Ormianie. W III tysi¹cleciu Huryci przesunêli siê ku po³udniowi zasiedlaj¹c Pó³nocn¹ Mezopotamiê i Pó³nocn¹ Syriê.
Najwa¿niejszym miastem huryckim w III tysi¹cleciu by³o Urkisz. Konkurowa³o wtedy z Szechn¹ i Nagarem. Od po³owy III tys. Urkisz zdoby³o przewagê nad s¹siadami i sta³o siê stolic¹ sporego królestwa rywalizuj¹cego z Ebl¹. Na pocz¹tku II tysi¹clecia Urkisz utraci³o sw¹ pozycjê i sta³o siê zale¿ne od Mari. Potem Urkisz by³o jednym z g³ównych miast królestwa Mitanni.
Huryci mieszkali takÂże na wschĂłd od Asyrii. W III tysiÂącleciu istniaÂło tam krĂłlestwo Arraphy.
(Wikipedia: Huryci, Urkisz, Arrapha)
MARIMari poÂłoÂżone byÂło nad Âśrodkowym Eufratem, czyli leÂżaÂło na waÂżnym szlaku handlowym. W III tysiÂącleciu doszÂło do tak duÂżej potĂŞgi, Âże na Sumeryjskiej LiÂście KrĂłlĂłw zanotowane jest jako miasto zwierzchnie nad caÂłym Sumerem. Nie wiadomo jednak kiedy i jakim sposobem zostaÂło to osiÂągniĂŞte. OkoÂło 2300 r. miasto zostaÂło zniszczone. Podejrzanymi o ten czyn sÂą zarĂłwno Akadyjczycy, jak i konkurencyjni Eblaici.
W czasach amoryckich ok. 1900 r. miasto zostaÂło odbudowane. ZnĂłw doszÂło do znacznego bogactwa i potĂŞgi. Tym razem kres miastu ok. 1760 r. poÂłoÂżyÂł Hammurabi, konkurujÂący w tym czasie z miastem, w ktĂłrym krĂłlem byÂł Zimrilim. Z tego okresu zachowaÂły siĂŞ duÂże archiwa tabliczek.
(Wikipedia: Mari, Zimrilim i jego paÂłac)
ALEPPOAleppo (Halab) jest jednym z najstarszych wci¹¿ zamieszkanym miastem na œwiecie. Jego pocz¹tki siêgaj¹ 7000 lat wstecz i przez ca³y ten okres by³o wa¿nym oœrodkiem w regionie. Nie mo¿na jednak powiedzieÌ zbyt wielu szczegó³ów o jego zamierzch³ej przesz³oœci z racji trudnoœci z przeprowadzeniem wykopalisk - miasto liczy obecnie 2 mln mieszkaùców i trudno znaleŸÌ wolne miejsce, by wbiÌ w ziemiê ³opatê.
W III tysi¹cleciu Aleppo by³o stolic¹ królestwa Armani, konkuruj¹cego z Ebl¹, a potem od niego zale¿ne. Królestwo pad³o podczas jednej z ekspedycji Akadów ok. 2250 r. W czasach amoryckich, po upadku Królestwa III Dynastii z Ur w 2004 r, Aleppo ponownie rozkwit³o i przewodzi³o królestwu Jamhad. By³o wtedy partnerem Mari i Aszur, co odnotowano w ich archiwach. Znaczn¹ czêœÌ ludnoœci miasta stanowili wtedy Huryci. Kres niepodleg³ego królestwa nasta³ ok. 1600 r., gdy zajêli je Hetyci. Wkrótce tereny te zajê³o rozrastaj¹ce siê Mitanni. Po jego upadku od ok. 1350 Aleppo ponownie wpad³o w rêce Hetytów.
Ok. 1200 Ludy Morza zniszczyÂły krĂłlestwo hetyckie, a dla Aleppo nastaÂł 300-letni okres niezaleÂżnoÂści. W IX w. miasto zajĂŞÂła Asyria i od tego czasu Aleppo byÂło czĂŞÂściÂą kolejnych imperiĂłw. Po Asyryjczykach wÂładali nim BabiloĂączycy, Persowie, Grecy, Ormianie, Rzymianie, Bizantyjczycy, aÂż w koĂącu, w VI w., na krĂłtko Sasanidzi i na dÂłuuuuugo Arabowie.
(Wikipedia: Aleppo, Armani, Jamhad)
MITANNIMitanni by³o najwiêkszym królestwem huryckim. W ka¿dym razie Huryci byli w nim najliczniejszym ludem, lecz wiele wskazuje na to, ¿e to Ariowie mieli w tym paùstwie dominuj¹c¹ pozycjê. Wskazuj¹ na to imiona wielu królów, jak te¿ bogów (Indra, Waruna). Wtedy w³aœnie ludy indoeuropejskie migrowa³y ku Persji i Indiom, ale nie sposób dojœÌ, jak i czy zyskali w³adzê nad Hurytami.
Mitanni ze stolic¹ w Waszugani powsta³o w XVI w. w Syrii i w pó³nocnej Mezopotamii. Gdy Hetyci pokonali Aleppo i z³upili Babilon, pojawi³a siê pustka, któr¹ od ok. 1520 r. wype³nili w³adcy z Waszugani. W krótkim czasie objêli swym posiadaniem ca³¹ Pó³noc: Syriê i Asyriê, a póŸniej tak¿e Cylicjê na zachodzie (królestwo Kizzuwatna).
Gdy na swej drodze spotkali Egipcjan zawarli z nimi pokĂłj i ustalili granicĂŞ gdzieÂś w Libanie. Przymierze z Egiptem okazaÂło siĂŞ bardzo trwaÂłe. WÂładcy wymieniali siĂŞ czĂŞsto miĂŞdzy sobÂą prezentami i cĂłrkami. Jednak podczas rzÂądĂłw Echnatona, ktĂłry odwrĂłciÂł siĂŞ od spraw ziemskich, Egipt nie wsparÂł swego sojusznika, wÂłaÂśnie wtedy, gdy byÂło to mu najbardziej potrzebne. Odrodzenie Asyrii i ofensywa HetytĂłw doprowadziÂły ok. 1340 r. do upadku Mitanni i podziaÂłu jego terytorium miĂŞdzy agresorĂłw. KrĂłlestwo istniaÂło wiĂŞc ok. 200 lat.
Dalsze dzieje Hurytów wi¹¿¹ siê z Urartu i Manejczykami.
(Wikipedia: Huryci, Mitanni, Ariowie w Mitanni, Waszugani, Manejczycy, Kizzuwatna)
KARKEMISZKarkemisz po³o¿one by³o nad górnym Eufratem. W III tysi¹cleciu by³o stolic¹ ma³ego królestwa i a zamieszkane by³o prawdopodobnie przez Hurytów. Podobnie by³o w II tysi¹cleciu, z tym ¿e jego populacjê stanowili prócz Hurytów tak¿e Amoryci i Luwici. Po krótkim epizodzie egipskim za Totmesa III, miasto sta³o siê czêœci¹ Mitanni. Ok. 1340 r. Karkemisz zosta³o zdobyte przez rozszerzaj¹ce siê na po³udnie paùstwo Hetytów. Uczynili je wtedy stolic¹ wszystkich swych nowych ziem w Syrii wydartych Mitanni. LudnoœÌ luwito-hetycka stanowi³a tam wtedy wiêkszosÌ.
Po upadku HetytĂłw Karkemisz utrzymaÂło swĂłj stan posiadania, ktĂłry dopiero pojawienie siĂŞ AramejczykĂłw znacznie uszczupliÂło, a kraj podzieliÂł siĂŞ na wiele paĂąstw neohetyckich. Wzrost siÂły AsyryjczykĂłw spowodowaÂł, Âże od IX w. miasto pÂłaciÂło im trybut, a w 717 zostaÂło zdobyte przez Sargona II. W 605 r. BabiloĂączycy pod murami miasta pokonali wojska egipskie i wyglÂąda na to, Âże przy okazji zakoĂączyli Âżywot Karkemisz.
(Wikipedia: Karkemisz, Neo-Hetyci)
UGARITUgarit byÂło portem nad M.ÂŚrĂłdziemnym. Przez tysiÂąclecia byÂło oknem Syrii na Âświat, jako Âże leÂżaÂło na szlaku handlowym miĂŞdzy MezopotamiÂą a Egiptem i Cyprem. O jego znaczeniu moÂże ÂświadczyĂŚ fakt, Âże juÂż w VI tysiÂącleciu otoczone byÂło murami.
Miasto zostaÂło zniszczone ok. 1190 r. przez Ludy Morza, gdy byÂło u szczytu rozwoju.
W Ugarit ³¹czy³y siê wp³ywy egipskie i semickie, co zaowocowa³o rozwojem ciekawej kultury, a tak¿e powstaniem pierwszego praktycznego alfabetu - oparty by³ na mezopotamskich klinach i egipskim pomyœle na zapis g³oskowy. Alfabet ten funkcjonowa³ w mieœcie w XIV i XIII w. Nie przyj¹³ siê jednak szerzej - konkurencja z Fenicji by³a silniejsza.
(Wikipedia: Ugarit, alfabet z Ugarit)
Poni¿ej mapa pokazuj¹ca g³ówne kierunki migracji Ludów Morza, które zakoùczy³y istnienie Ugarit.
http://www.urnammu.republika.pl/syria.htmBogini Nagar/ Pani Nagar.
http://www.antropologia.uw.edu.pl/AS/as-018.pdf
RENNES LE CHATEAU... TESTAMENT MARII MAGDALENY!