KOD PESZEROWY I WIEDZA WSPÓŁCZESNA

http://univ.gda.pl/~literat/tematy/index.htm

SPOTKANIE Z CHASYDAMI.

     IntencjÂą mego artykuÂłu, ktĂłry poczÂątkowo pomyÂślany byÂł jeszcze skromniej - jako ustne sprawozdanie dla niewielkiego grona niemieckich przyjació³ - byÂło podkreÂślenie tych Âżywych, indywidualnych, ba, lokalnych aspektĂłw chasydyzmu, ktĂłrym w dotychczasowych publikacjach poÂświĂŞcono niewiele uwagi. PoniewaÂż aspekty te byÂły mi dostĂŞpne z osobistego doÂświadczenia, sÂądzĂŞ, Âże choĂŚ nie-ÂŻyd, jestem przynajmniej czĂŞÂściowo uprawniony do zabrania gÂłosu w sprawie ruchu, ktĂłry tak g³êboko zakorzeniony jest w Âżydostwie; moÂżna by oczywiÂście wysun¹Ì przeciw temu zasadnicze zastrzeÂżenia. Jestem mianowicie zdania - wbrew ciÂągle jeszcze rozpowszechnionemu mniemaniu - Âże przynaleÂżnoœÌ wyznaniowa i tradycyjna w wypadku przeÂżyĂŚ tak intymnych jak religijne nie wyklucza bynajmniej obiektywnoÂści, lecz Âże otwiera Âłatwiej zrozumienie i zmysÂły niÂż wewnĂŞtrzny ch³ód, obojĂŞtnoœÌ i obcoœÌ. To wÂłaÂśnie uwaÂżam za mojÂą legitymacjĂŞ, Âże znam te zjawiska z mej ojczyzny w Karpatach Wschodnich i Âże od czasu dzieciĂąstwa niejednego juÂż doÂświadczyÂłem i niejedno przeÂżyÂłem. Tak wiĂŞc zjawiska te nie sÂą mi obce, mimo Âże opisanie ich wymaga ode mnie tym wiĂŞcej wysiÂłku, ktĂłry musi tu zastÂąpiĂŚ tradycyjne wprowadzenie w kaÂżdÂą religiĂŞ. WewnĂŞtrzna obecnoœÌ doÂświadczeĂą i obrazĂłw daje niejako gwarancjĂŞ, Âże nie pochodzÂą z lektury i Âże nie mieszam ich ze zjawiskami innej, w jakiÂś sposĂłb pokrewnej mistyki.

    NaleÂży podkreÂśliĂŚ jeszcze dwie inne trudnoÂści: w ciÂągu swej historii, aÂż do koĂąca, chasydyzm byÂł religiÂą biedakĂłw. Na tym polegaÂła nawet jego siÂła, gdyÂż wymagaÂł dla modlitw i dla ÂświÂąt przemiany, prawdziwego wzlotu, w oddaleniu od nĂŞdznego uganiania siĂŞ, od prozaicznych trosk dnia codziennego. Ludziom, ktĂłrzy nie byli nigdy naprawdĂŞ biedni, nie byÂło Âłatwo wÂżyĂŚ siĂŞ w punkt wyjÂściowy chasydyzmu. Chasydzi byli - nie tylko w sensie materialnym, ale i duchowym - ubodzy, proÂści i prostoduszni. Dla ludzi wyksztaÂłconych podwĂłjnÂą trudnoÂściÂą byÂło zanurzyĂŚ siĂŞ w owÂą namiĂŞtnoœÌ modlitwy i przeÂżycia religijnego bez faÂłszowania ich. ZdumiewajÂące jest wprawdzie, jak czĂŞsto pewien rodzaj teologii wypeÂłnia ÂświadomoœÌ chasydĂłw, lecz poniewaÂż pozostajÂą uwiĂŞzieni w swych codziennych zawodach i zajĂŞciach, bardzo rzadko udaje siĂŞ im poÂświĂŞciĂŚ porzÂądnemu studium -zamiast tego obrazy z ich codziennego Âświata wznoszÂą siĂŞ do znaczenia symboli religijnych. CaÂłe ich skromne Âżycie staje siĂŞ w pewien sposĂłb nieustannym woÂłaniem do Boga - jest to Âświat niemal niedostĂŞpny umysÂłowi wyksztaÂłconemu na ksi¹¿kach. Kto natomiast ma serce i zrozumienie dla spontanicznoÂści, dla tryskania ÂźrĂłdeÂł, tego spojrzenie zwrĂłci siĂŞ chĂŞtnie i nie bez zdumienia ku przeÂżyciu chasydĂłw.

    Nie jest sÂłuszne, co najmniej niedokÂładne, gdy siĂŞ tak czĂŞsto okreÂśla g³ównÂą koncepcjĂŞ chasydyzmu jako panteistycznÂą. Nie ma tam chyba znikniĂŞcia lub sfaÂłszowania Istoty Boga. Raczej chodzi o owÂą obecnoœÌ Boga, o ktĂłrej Dante powiedziaÂł, Âże nie jest ona ograniczona jedynie do nieba - „non circonscritto”.

    Pesymizm KabaÂły, jej zaprzeczenie Âżycia, jej surowa asceza sÂą znane. ByÂły one bez wÂątpienia spowodowane rĂłwnieÂż przez nieprzerwanie straszne losy Âżydostwa. Boga wzywano ciÂągle, przeÂżywano nawet mistycznie - lecz dla radykalnego pesymizmu pozostawaÂł On zawsze daleki od wszelkich spraw tego Âświata. Ale czy chasydzi mieli kiedykolwiek jakieÂś zewnĂŞtrzne powody do optymizmu? Absolutnie nigdy. Pogr¹¿eni w pracy i w biedzie nie znajdowali nieraz nawet czasu, aby ÂświĂŞtowaĂŚ szabas wedÂług przepisu swych rabinĂłw. JeÂśli kto zakosztowaÂł do dna gorzkich owocĂłw biedy i caÂłkowitej zaleÂżnoÂści w Âżyciu codziennym, to wÂłaÂśnie ci mali rzemieÂślnicy i kupcy, poÂśrednicy, woÂźnice, pachciarze i pasterze. W dawnej Rosji, za czasĂłw MikoÂłaja I, istniaÂła anegdota, Âże im bardziej wÂładza mĂŞczyÂła ÂŻydĂłw ciĂŞÂżarami i przeÂśladowaniami, tym mniej mieli oni czasu na pÂłacz i narzekanie: w koĂącu Âśmiali siĂŞ i wÂładza musiaÂła zrozumieĂŚ, Âże jej surowoœÌ zupeÂłnie chybiÂła celu. To byÂłoby symboliczne dla Âżycia chasydĂłw. Brak wyksztaÂłcenia i owego zadowolenia, jakie daje wierzÂącym dokÂładne wypeÂłnianie przepisĂłw rytualnych, nie zdoÂłaÂły zgasiĂŚ ÂświadomoÂści obecnoÂści Boga; ich Âżycie codzienne byÂło przeÂżywane na ró¿ne sposoby jako symbol tej obecnoÂści. CiÂśniĂŞci g³êboko w otchÂłanie wygnania, nie zapominali jednak nigdy, Âże sÂą dzieĂŚmi BoÂżymi. Ba, wygnanie wzmocniÂło ich opĂłr i staÂło siĂŞ powodem do radoÂści, gdyÂż odnaleÂźli w nim skarb owego starego dziedzictwa: „Mer hoben ja inzern Tate im HimÂł” (Mamy przecieÂż naszego TatĂŞ w niebie), pociesza Âśpiewana w Âżydowskim dialekcie pieϝ chasydĂłw.

    Aby nadaĂŚ tej od dawna przygotowywanej przemianie wyraz, formĂŞ Âł sÂłowo, potrzebna byÂła wielka postaĂŚ proroka i reformatora religijnego. Takiego mistrza znalazÂło Âżydostwo w dawnej Polsce w osobie Rabbiego Izraela ben Eliezera, zwanego Baal Szem Tow, dosÂłownie „Mistrz Dobrego (tj. Boskiego) Imienia”. W poÂłowie XVIII wieku, w okresie gdy ÂŻydĂłw wzruszaÂły najpierw kurczowe nadzieje, potem rozczarowanie, rozpacz i bezradnoœÌ, znalazÂł on czarodziejski klucz, ktĂłry ÂłaknÂącym duszom otworzyÂł nowÂą drogĂŞ chasydĂłw, to znaczy poboÂżnych, Âłagodnych i peÂłnych dobrej woli ludzi. Historia i nauka chasydyzmu sÂą na ró¿ne sposoby interesujÂące, ale legenda ma moÂże jeszcze wiĂŞksze znaczenie. W niej znajdujemy bowiem Âświadectwo konkretnego przeÂżycia, i jest godne podkreÂślenia, Âże te legendy, te ustnie przekazane sÂłowa Baal Szem Towa i jego uczniĂłw, gdzieniegdzie ÂżyjÂą aÂż po dzieĂą dzisiejszy w pojedynczych rodzinach zarĂłwno poÂśrĂłd ÂŻydĂłw, jak i wÂśrĂłd chÂłopĂłw chrzeÂścijan.

    Nazwa „chasydzi” pojawiaÂła siĂŞ wielokrotnie w historii Âżydostwa. Gdy sĂŞdziwy Matatiasz podniĂłsÂł protest przeciw edyktowi krĂłla i kazaÂł dziaÂłaĂŚ swym synom i braciom Machabeuszom wedÂług Przymierza ich ojcĂłw z Bogiem, wĂłwczas chasydzi wyszli z jaskiĂą na pustyni, aby przy³¹czyĂŚ siĂŞ do oporu. PóŸniej kapÂłani poró¿nili siĂŞ wprawdzie ze spadkobiercami MachabeuszĂłw, jest jednak pewne, Âże owi chasydzi uwaÂżali siĂŞ za prawowiernych wykonawcĂłw Zakonu i Âże w poczuciu swej czystoÂści rytualnej trzymali siĂŞ skrupulatnie na osobnoÂści od nieczystych przeciwnikĂłw.

    O polskich chasydach moÂżna by powiedzieĂŚ niemal odwrotnie - i ich przeciwnicy nie omieszkali tego uczyniĂŚ - uwaÂżano ich za heretykĂłw z powodu ich nieuÂświadomienia i braku wyksztaÂłcenia (sam jeszcze sÂłyszaÂłem okreÂślenie am horec, co dosÂłownie oznacza „czÂłowiek od ziemi”, a wiĂŞc chÂłop, analfabeta).

    NazwĂŞ chassidim spotykamy ponownie z poczÂątkiem ery chrzeÂścijaĂąskiej. Tym razem sÂą to owi mali, biedni i bardzo porzÂądni rzemieÂślnicy, ktĂłrzy ÂżyjÂą rozproszeni po caÂłym obszarze imperium rzymskiego i stanowiÂą dla apostoÂła PawÂła podstawĂŞ i punkt nawiÂązania jego myÂśli, szczegĂłlnie w Grecji. Ci „chasydzi” dadzÂą siĂŞ Âłatwiej porĂłwnaĂŚ z polskimi niÂż poprzedni, albo dokÂładniej: z owÂą grupÂą ÂżydowskÂą, ktĂłra stanowiÂła w XVIII w. Âśrodowisko dla rozwiniĂŞcia siĂŞ polskiego chasydyzmu, z tÂą tylko ró¿nicÂą, Âże ci ostatni po okrucieĂąstwach wojen kozackich byli jeszcze biedniejsi i bezradniejsi (ÂŻydzi na wschodzie Polski potracili chwilowo nawet staÂłe siedziby i prowadzili niespokojne Âżycie tuÂłaczy). Jeszcze bardziej niÂż owi biedacy w imperium rzymskim potrzebowali pociechy od swych duchowych nauczycieli, i to nie tylko z kazaĂą, ale takÂże z cudownych znakĂłw. JakiÂż zatem byÂł ten czarodziejski klucz Baal Szem Towa?

    Przede wszystkim byÂła nim jego prawowiernoœÌ, i tego nie da siĂŞ doœÌ podkreÂśliĂŚ. WystÂąpienie jego miaÂło miejsce na tle nieograniczenie akceptowanego autorytetu tradycji i obyczaju. Natomiast odwrĂłcenie siĂŞ od ascezy i od surowych postĂłw, od zbyt pedantycznego formalizmu byÂło tym czymÂś nowym i wyzwalajÂącym, co jego biedni i nieuczeni zwolennicy przyjĂŞli z entuzjazmem. Tym jednak, co nadawaÂło jego dziaÂłalnoÂści specjalnÂą moc, byÂło zaufanie do Boga, radoœÌ z tego zaufania i nauka, Âże dla czystych serc BĂłg osiÂągalny jest na wielu drogach.

    Z pewnoÂściÂą chasydom nie zaleÂżaÂło na sztywnym wykÂładzie doktryny i dogmatĂłw. Od pychy wyznaniowej chroniÂło ich samo juÂż nĂŞdzne stanowisko spoÂłeczne oraz brak wyksztaÂłcenia. JednakÂże znajdujemy u nich jeden poglÂąd, pochodzÂący najwidoczniej z korzeni platoĂąskich, jak gdyby podstawowÂą doktrynĂŞ: Âświat na „wygnaniu” - w tej mierze, w jakiej naleÂży go sobie wyobraziĂŚ jako wychodzÂący od Boga i przez to oddalajÂący siĂŞ od Niego; wszystkie istoty, wszyscy ludzie dadzÂą siĂŞ porĂłwnaĂŚ do spadajÂących i gasnÂących iskier. „Chasydom”, czyli pokornym i peÂłnym dobrej woli, przypada zadanie budzenia tych iskier miÂłoÂściÂą i wspó³czuciem, rozÂżarzania i odsyÂłania z powrotem do Boga. Tym podstawowym ¿¹daniem, aby rozumiejÂąc i wspó³czujÂąc braĂŚ udziaÂł w b³¹dzeniu, tÂłumaczy siĂŞ atmosfera tolerancji, ktĂłra wyró¿nia domenĂŞ chasydyzmu bardziej niÂż jakÂąkolwiek innÂą prawowiernÂą grupĂŞ ÂżydowskÂą. A przecieÂż ich pÂłonÂąco niecierpliwe szukanie Boga byÂło tak niezwykÂłe, Âże wywoÂłaÂło gwaÂłtownÂą krytykĂŞ ze strony mitnagdim, zwolennikĂłw tradycji starorabinackiej poboÂżnoÂści. Na zjeÂździe w Brodach, w poÂłowie XVIII w., doszÂło do niebezpiecznych starĂŚ. Mitnagdim zaczĂŞli woÂłaĂŚ: „Wdziejcie sukniĂŞ zemsty przeciw tym, ktĂłrzy podczas modlitwy zamiast, jak siĂŞ naleÂży, skÂłaniaĂŚ wzrok ku ziemi, a zmysÂły wznosiĂŚ ku Bogu, odwaÂżajÂą siĂŞ zuchwale poszukiwaĂŚ Boga szalonymi gestami i wyzywajÂącymi spojrzeniami!” Ktokolwiek, aÂż po nasze czasy, widziaÂł uniesienie chasydĂłw w taĂącu i modlitwie, potwierdzi tĂŞ obserwacjĂŞ i zrozumie, Âże zwolennicy bardziej umiarkowanego i chÂłodniejszego sposobu bycia odczuli to jako wyzwanie.

    TakÂże póŸniej nie milkÂły zarzuty: chasydzi pozdrawiali rzekomo ÂświĂŞtÂą sobotĂŞ dzikimi taĂącami, zapominajÂąc przy tym o caÂłym Âświecie, takÂże d wÂłasnych obowiÂązkach; chasydzi pili jakoby wĂłdkĂŞ po modlitwie - nieraz za wiele wĂłdki; jeden z ich rabinĂłw twierdziÂł nawet, Âże gdy tak siedzÂą razem przy wĂłdce, to jakby uczyli siĂŞ Tory. Chasydzi odpowiadali przeciwnikom, Âże ci ostatni odmawiajÂą modlitwy bez ciepÂła, przez co stajÂą siĂŞ one lodowato zimne, jak czuwanie przy zmarÂłym, gdy tymczasem chasydom podczas modlitwy rozpala siĂŞ serce, i wÂłaÂśnie dlatego Âżywy czÂłowiek musi napiĂŚ siĂŞ wĂłdki. Do tego dochodzi nastĂŞpujÂące wyjaÂśnienie psychologiczne: jeÂżeli czÂłowiek zmusza siĂŞ do modlitwy ze zbyt wielkÂą powagÂą, to kusiciel sprzeciwia siĂŞ temu z rĂłwnie wielkÂą si³¹ i przeszkadza modlitwie „obcymi myÂślami”. JeÂżeli jednak czÂłowiek po modlitwie odÂświeÂża siĂŞ wĂłdkÂą przyjaÂźnie, po ludzku, jeÂśli przepija jeden do drugiego „na zdrowie”, to kusiciel uwaÂża to za pró¿nÂą zabawĂŞ, nie troszczy siĂŞ wiĂŞcej o to, i modlitwa wznosi siĂŞ wesoÂło i swobodnie ku niebu.

    Ta kontrowersja wyjaÂśnia, dlaczego nie tylko racjonaliÂści, to znaczy drobiazgowi i surowi talmudyÂści, byli przeciwnikami chasydyzmu, ale rĂłwnieÂż wÂłaÂśnie tak subtelni i wysoce uduchowieni mistycy jak Rabbi Eliasz z Wilna (1720-1797), ktĂłry uwaÂżaÂł drogĂŞ chasydĂłw za znieksztaÂłcenie KabaÂły. PodpisaÂł on rĂłwnieÂż odezwĂŞ, w ktĂłrej wzywaÂł do obÂłoÂżenia chasydĂłw klÂątwÂą. RozdÂźwiĂŞk miĂŞdzy tymi dwoma kierunkami rozdzielaÂł nierzadko rodziny. Tak na przykÂład dobrotliwy rabin Leib z Sasowa, jako przyjaciel wszelkiego stworzenia, zwierzÂąt i ludzi, kochany takÂże przez nie-ÂŻydĂłw, miaÂł ojca, ktĂłry byÂł gwaÂłtownym przeciwnikiem chasydyzmu. DÂługie lata gniewaÂł siĂŞ on na syna za wybĂłr drogi chasydzkiej, co wiĂŞcej, miaÂł podobno przygotowanÂą rĂłzgĂŞ, aby ukaraĂŚ go po ojcowsku. NazywaÂł siĂŞ Rabbi Jakub” z BrodĂłw, miejscowoÂści znanej jako centrum przeciwnikĂłw chasydyzmu. Mieli tam jakoby specjalne miejsce spotkaĂą, zwane ironicznie Chassidim-SztibeÂłe, izba chasydzka.

    Baal Szem Tow na dwa sposoby uszedÂł atakom konserwatystĂłw. Przede wszystkim oÂświadczyÂł, Âże sam nie chce wierzyĂŚ inaczej, ani innym nie nakazuje wierzyĂŚ inaczej niÂż tradycyjnie, a nawet - o ile to moÂżliwe - jeszcze wiĂŞcej. Nie zrezygnowaÂł z ani jednej litery Pisma ÂŚwiĂŞtego, z ani jednego tradycyjnego obyczaju. Potem jednak zszedÂł swym przeciwnikom z drogi, takÂże fizycznie, oddalajÂąc siĂŞ w puszcze i poÂłoniny karpackie, daleko od BrodĂłw. StaÂł siĂŞ pustelnikiem, ukazujÂąc siĂŞ wraz z ÂżonÂą to tu, to tam, nad rzekami Prutem i Czeremoszem, mieszkajÂąc to w karczmie leÂśnej, to w gĂłrskiej pieczarze. Mowa jest o pewnych miejscowoÂściach, a uporczywa tradycja pozwala przypuszczaĂŚ, Âże w wielu z tych miejscowoÂści, jeÂśli nie we wszystkich, naprawdĂŞ przebywaÂł. Mnie samemu znana jest z bezpoÂśredniej ustnej tradycji miejscowoœÌ Jasienowo nad Czarnym Czeremoszem.

    MoÂżna by oczywiÂście wysun¹Ì zastrzeÂżenie, Âże podania te powstaÂły dopiero, gdy osiedla Âżydowskie rĂłwnieÂż poczĂŞÂły wspinaĂŚ siĂŞ w gĂłry, a byÂło to caÂłkiem póŸno, nad gĂłrnym Czeremoszem na przykÂład dopiero z poczÂątkiem XIX wieku. JednakÂże tradycja huculska jest niewÂątpliwie starsza i musi polegaĂŚ na wÂłasnej pamiĂŞci, a nie na poÂśrednictwie ÂŻydĂłw. Ci dawno osiadli pasterze, mĂłwiÂący jĂŞzykiem ukraiĂąskim i wyznajÂący religiĂŞ greckokatolickÂą, ograniczajÂą siĂŞ g³ównie do tradycji rodzinnych i lokalnych, opowiadajÂąc - takÂże tam, gdzie chodzi o treÂści mistyczne - przede wszystkim o bohaterskich pasterzach, chÂłopach i przywĂłdcach opryszkĂłw swej gĂłrskiej ojczyzny. RĂłwnieÂż ich niebo zaludniajÂą takie postacie. NiewÂątpliwie trwajÂą wÂśrĂłd nich fragmenty podaĂą ze staroÂżytnoÂści sÂłowiaĂąskiej, jak na przykÂład liczne apokryfy i pieÂśni, pochodzÂące czĂŞÂściowo z BaÂłkanĂłw, czĂŞÂściowo z dawnej Rusi. Lecz niewÂątpliwie brak im byÂło zainteresowania dla stosunkowo niedawnych zdarzeĂą wÂśrĂłd ÂŻydĂłw w oddalonych okolicach. Mogli wiĂŞc przekazywaĂŚ wieÂści tylko o tym, czego dowiedzieli siĂŞ we wÂłasnym osiedlu lub w najbliÂższym sÂąsiedztwie. Takie wieÂści byÂły uparcie zachowywane i przekazywane dalej.

    I ja rĂłwnieÂż sÂłyszaÂłem od dzieciĂąstwa o Baal Szem Towie, zwÂłaszcza o tym, Âże mieszkaÂł w Jasienowie u rodziny huculskiej zwanej Fedieczkowi i Âże obsÂługiwaÂła go ona przyjaÂźnie, a w potrzebie rĂłwnieÂż pielĂŞgnowaÂła. Potomkowie owej rodziny, ktĂłrzy powoÂływali siĂŞ jeszcze na tĂŞ tradycjĂŞ, mieszkali za naszych czasĂłw we wsi Krasnojila, niedaleko Jasienowa. Inna wieœÌ podaje nazwĂŞ pieczary leÂśnej (surduk) na lewym brzegu Czeremoszu, w ktĂłrej podobno mieszkaÂł pustelnik Baal Szem Tow, oraz nazwĂŞ wysoko poÂłoÂżonego ÂźrĂłdÂła, w ktĂłrym siĂŞ kÂąpaÂł.

    Historiografia skÂłonna jest co prawda odsuwaĂŚ jako legendĂŞ wszystko, co nie jest wyraÂźnie zaÂświadczone na piÂśmie. NiewÂątpliwie niektĂłre wspomnienia mogli w tamte strony przynieœÌ póŸniej ÂŻydzi, podobnie jak Âłatwo rozeznaĂŚ mitotwĂłrcze legendarne upiĂŞkszenie opowieÂści. JednakÂże rdzeĂą tradycji - jak powiedziano - naleÂży do skarbca pamiĂŞci z dawien dawna osiadÂłych tam Hucu³ów: nietkniĂŞty krajobraz gĂłrski i specyficzny krÂąg legendarny tamtejszych pasterzy okreÂślajÂą w sposĂłb nieomylny i niezatarty atmosferĂŞ opowieÂści o Baal Szem Towie. SzczegĂłlnie charakterystyczne jest splecenie tych opowieÂści z postaciÂą przywĂłdcy opryszkĂłw, OÂłeksy Dobosza, ktĂłra niezaleÂżnie od cech mitycznych, jakich nabraÂła z czasem, zaÂświadczona jest w aktach sÂądowych XVIII wieku. Podczas gdy w innych okolicach ÂŻydzi gardzili gwaÂłtownikami, czy to Kozakami, czy rozbĂłjnikami, to Dobosz odgrywa, rzecz dziwna, w ustnej tradycji chasydĂłw caÂłkiem sympatycznÂą rolĂŞ, jako obroĂąca biednych i sÂłabych, a nawet bywa przedstawiany jako przyjaciel Baal Szem Towa.

    Historia pisana ma niewiele do powiedzenia o okresie pustelniczym Baal Szem Towa, dlatego teÂż skazani jesteÂśmy na mniej lub wiĂŞcej wiarygodne Âślady, ktĂłre pozostawiÂła legenda. I tak na przykÂład opowiada legenda - zapewne z okazji jego nieudanej wyprawy do Palestyny - iÂż Baal Szem Tow wĂŞdrowaÂł z Jasienowa do Safed podziemnym chodnikiem pod gĂłrÂą Pysanyj KamieĂą i Âże powrĂłciÂł tÂą samÂą drogÂą. Inne legendy opowiadajÂą, jak studiowaÂł on w swej samotnej pieczarze grube ksiĂŞgi - brzmi to jak wielokrotnie powtarzane sprawozdania naocznych ÂświadkĂłw. Legenda snuje dalej: Baal Szem Tow zostawiÂł tam jakoby ksiĂŞgĂŞ, ktĂłrÂą otrzymaÂł w gĂłrach od Boga. Podobno póŸniej wĂŞdrowcy gĂłrscy poszukiwali tej ksiĂŞgi po lasach i skaÂłach. Jeszcze nowszej daty moÂże byĂŚ interpretacja, wedÂług ktĂłrej ksiĂŞgĂŞ tĂŞ napisaÂł BĂłg.

    Legendy te pokazujÂą dokÂładnie, w jak bezpoÂśredni sposĂłb pierwsi chasydzi odczuwali naturĂŞ jako stworzonÂą przez Boga. HistoriĂŞ powstania chasydyzmu daÂłoby siĂŞ moÂże scharakteryzowaĂŚ w ten sposĂłb, Âże wyfrun¹³ on z ciasnej izby w szeroki Âświat, w samotnoœÌ lasu i gĂłr, aby tam odnaleŸÌ siebie, i Âże powrĂłciÂł znowu, aby zaÂłoÂżyĂŚ nowÂą wspĂłlnotĂŞ. Raz rozbudzona miÂłoœÌ do przyrody dziaÂłaÂła dÂługo i potĂŞÂżnie wÂśrĂłd wiernych, zgodnie z nakazem Mistrza: obudziĂŚ wszystkie rozproszone i zgasÂłe iskry BoÂże poprzez MiÂłoœÌ. Wiele dowodĂłw na to znajduje siĂŞ w licznych opowieÂściach chasydzkich. O Rabbim Sussji z Annopola (zmarÂł w 1800 r.) mĂłwi podanie, Âże jako mÂłody chasyd nie mĂłgÂł wytrzymaĂŚ w jeszibie i uszedÂł do lasu, aby tam medytowaĂŚ. Z opowiadania, pochodzÂącego podobno od Rabbiego Ajzyka z ÂŻydaczowa, dowiadujemy siĂŞ, Âże jego mistrz w mÂłodoÂści sÂłyszaÂł przyszÂłoœÌ w szumie drzew.

    

  

 

.... Najbardziej urozmaicone sÂą podania o prawnuku Baal Szem Towa, Nachmanie z BracÂławia. OpowiadajÂą one o Âżyciu z dala od wszelkich ludzkich osiedli, o sadybach nad brzegami odlegÂłych jezior. RĂłwnieÂż d¹¿enie do ascezy schodzi u Nachmana z BracÂławia na drugi plan wobec przemoÂżnego przeÂżywania natury. Dla g³êbi i ÂżarliwoÂści tego przeÂżycia Martin Buber znalazÂł piĂŞkne sÂłowa: „Tymczasem BĂłg spoglÂąda ze wszystkich drzew na przeÂżywajÂącego i z kaÂżdym zielem jest na ty”.

    W ten sposĂłb dla tych biedakĂłw, ktĂłrzy nie posiadali absolutnie nic i w pewnym sensie Âżyli na marginesie Âżydostwa, otworzyÂł siĂŞ dostĂŞp do Âżywej przyrody, zamkniĂŞty dla nich przez stulecia. Mistrz Boskiego Imienia wyprowadziÂł ich z ciasnych izdebek, murĂłw i uliczek w Âświat Âżywych stworzeĂą.

    WewnĂŞtrzne przemiany Baal Szem Towa, z ktĂłrych zdaje sprawĂŞ tradycja ustna, dadzÂą siĂŞ najlepiej uwydatniĂŚ na przykÂładzie krajobrazu. Starobuddyjska sentencja gÂłosi: „Wielkie rzeczy dziejÂą siĂŞ, gdy siĂŞ spotykajÂą ludzie z gĂłrami”. Tak i Baal Szem Tow, samotny wĂŞdrowiec i pustelnik, wiele swych odkryĂŚ duchowych zawdziĂŞcza lasowi i gĂłrom. Takie spotkanie przeczuwaÂł, tĂŞskniÂł za nim i zdobyÂł je wreszcie nie bez wysiÂłku. ÂŻydowski mieszkaniec maÂłego miasteczka -ktĂłry odpowiednio do swego stanu chadzaÂł nie uzbrojony - nie byÂłby siĂŞ nigdy naraÂżaÂł na takie niebezpieczeĂąstwo, przeraÂżony juÂż na samÂą myÂśl o tylu dzikich zwierzĂŞtach i bandach rozbĂłjnikĂłw. Lecz dla takiego czÂłowieka jak Baal Szem Tow nie byÂło to przeszkodÂą. JednakÂże i jemu musiaÂło byĂŚ trudno pokonywaĂŚ wielkie odlegÂłoÂści miĂŞdzy samotnie poÂłoÂżonymi osiedlami. JuÂż w XVIII wieku sÂą wzmianki o rabinach stale osiadÂłych w dwu miasteczkach nad Czeremoszem: w Kutach (jidysz Kitew) i w Kosowie. Baal Szem Tow byÂł Âżonaty z siostrÂą rabina Gerszona z Kut, musiaÂł wiĂŞc dostaĂŚ siĂŞ z BrodĂłw, na pó³noc od Lwowa, aÂż pod samÂą rumuĂąskÂą granicĂŞ. WedÂług ustnej tradycji z XVIII wieku (gdyÂż raporty pisemne zarzÂądĂłw dĂłbr nad gĂłrnym Czeremoszem mamy dopiero z XIX wieku) Baal Szem Tow dzierÂżawiÂł od dominium w Jasienowie karczmĂŞ w miejscu zwanym „Plac”. OdlegÂłoœÌ z Kut do Jasienowa nowÂą drogÂą, ³¹czÂącÂą te miejscowoÂści, wynosi dzisiaj 40 kilometrĂłw, jednakÂże stary szlak, ktĂłry szedÂł bodajÂże koÂło pieczary i poprzez SokolskÂą Ska³ê, musiaÂł byĂŚ o wiele dÂłuÂższy. Podanie gÂłosi, Âże w pieczarze tej ÂżyÂł Baal Szem Tow z ÂżonÂą jeszcze przed swym oÂświeceniem i Âże Âżona codziennie wiozÂła taczki peÂłne gliny do miasteczka, aby sprzedaĂŚ je tam ceglarzowi. A gdy wydzierÂżawili karczmĂŞ w gĂłrach, wtedy Âżona pozostawaÂła przewaÂżnie w domu, a m¹¿ udawaÂł siĂŞ na wĂŞdrĂłwkĂŞ. Na pewno przeszedÂł wielekroĂŚ dalekÂą drogĂŞ z Jasienowa do Kut i z powrotem, aby w czasie uroczystych ÂświÂąt odwiedziĂŚ tam dom modlitwy albo rodzinĂŞ Âżony. Tutaj naleÂży oczywiÂście pamiĂŞtaĂŚ o caÂłkiem innym trybie Âżycia w tamtych czasach. W lasach i na poÂłoninach wschodnich Karpat roli prawie nie uprawiano, a ludnoœÌ zajmowaÂła siĂŞ g³ównie hodowlÂą bydÂła i myÂślistwem. Zatem i poÂżywienie skÂładaÂło siĂŞ z dziczyzny i nabiaÂłu, a ponadto z mamaÂłygi, z kaszy jĂŞczmiennej lub hreczanej, i jeszcze dziÂś piecze siĂŞ chleb i koÂłacze najwyÂżej na ÂświĂŞta. Aby dostarczyĂŚ z dolin w gĂłry rzeczy niezbĂŞdnych do codziennego uÂżytku, uÂżywano koni jucznych ze szczegĂłlnie twardej i wytrzymaÂłej rasy, ktĂłra pokazaÂła, co jest warta na karkoÂłomnych nieraz pÂłajach gĂłrskich. Klimat jest tam surowy, w zimie ÂśnieÂżne zamiecie, w lecie gwaÂłtowne burze. ZrozumiaÂłe wiĂŞc, Âże Baal Szem Tow nie nosiÂł maÂłomiasteczkowego Âżydowskiego ubioru, lecz proste chÂłopskie odzienie i barani koÂżuch, ktĂłrego nigdy nie zdejmowaÂł, a przepasywaÂł go zwykÂłym postronkiem. Takim pozostaÂł w pamiĂŞci obraz wĂŞdrowca i pustelnika.

    W krainie tej, odkÂąd pamiĂŞĂŚ siĂŞga, byÂło wiele samotnych chat i domĂłw, ktĂłrych mieszkaĂący prowadzili przewaÂżnie Âżycie ustronne, z dala od ludzi i Âświata. Jeszcze dziÂś jest powszechnie przyjĂŞte, Âże pasterze spĂŞdzajÂą lato z trzodami na wysokich poÂłoninach, a zimĂŞ w zasypanych Âśniegiem „zymarkach”, daleko od rodzinnej wioski. W takich samotniach czÂłowiek wystawiony jest na niebezpieczeĂąstwa, jakich w spoÂłecznoÂści niemal siĂŞ nie spotyka. Sam znaÂłem ludzi, ktĂłrzy twierdzili, Âże widzieli diabÂła w rozmaitych postaciach. Stale zagroÂżeni przez magiĂŞ i Âświat duchĂłw, bronili siĂŞ przeciw temu, uczÂąc siĂŞ sami praktyk magicznych i stosujÂąc je. Nale¿¹ do nich: „Âżywa watra”, „Âżywa woda”, „Âżywe sÂłowo” oraz przemĂłwki czarodziejskie i formuÂłki zaklĂŞĂŚ. Czary mogÂą siĂŞ wyraÂżaĂŚ w najrozmaitszych postaciach, zaleÂżnie od tego, na co czÂłowiek jest wraÂżliwy. Zdarza siĂŞ na przykÂład, Âże mÂłodych ludzi opĂŞtujÂą „leÂśne kobiety”, zaÂś cierpienia, powodowane przez te nierzadko chorobliwe stany, potĂŞgujÂą, siĂŞ tak dalece, Âże bywajÂą nie do zniesienia. ZrozumiaÂłe wiĂŞc, Âże w takich wypadkach ofiary majÂą wiĂŞcej zaufania do formuÂłek magicznych niÂż do swych spowiednikĂłw. W tego rodzaju sytuacjach doradza siĂŞ unikaĂŚ w rozmowach tematu „kobieta”. Ze zrozumiaÂłych wzglĂŞdĂłw czÂłowiek jako jednostka wydany jest w nierĂłwnie wiĂŞkszej mierze na pastwĂŞ demonicznych siÂł przyrody. Ale ZÂło znajduje pole dziaÂłania nie tylko w tej bezbronnoÂści samotnego czÂłowieka, lecz o wiele bardziej w gotowoÂści ludzkiego ducha do przyjĂŞcia ZÂła, aby siĂŞ nim posÂługiwaĂŚ dla zdobycia wÂładzy nad innymi, gdyÂż: „WÂładza jest zawsze zÂła”, mĂłwi wybitny historyk szwajcarski J. Burckhardt. Znamienne jest, Âże wÂłaÂśnie w tej samotnej krainie gĂłrskiej panoszyÂło siĂŞ tylu wielkich czarownikĂłw; uÂżywali swej mocy czarodziejskiej nie tylko, by siĂŞ mÂściĂŚ na wÂłasnych wrogach, lecz nierzadko takÂże ze zÂłowrogiej ¿¹dzy osiÂągniĂŞcia wÂładzy nad innymi stworzeniami i drĂŞczenia ich. Bano siĂŞ ich bardzo, gdyÂż czary dziaÂłaÂły na wielkÂą odlegÂłoœÌ, oni zaÂś sami wÂładali najbardziej wyrafinowanymi metodami mĂŞczenia i zabijania i stosowali je bez skrupu³ów. Byli niewidzialnÂą, ba, nieuchwytnÂą mocÂą, wobec ktĂłrej takÂże duchowieĂąstwo okazywaÂło siĂŞ bezsilne; czarownicy bowiem nie przeciwstawiali siĂŞ KoÂścioÂłowi nigdy otwarcie, lecz tylko potajemnie, wszelkim napaÂściom zaÂś potrafili siĂŞ wymykaĂŚ. Ich ¿¹dza wÂładzy nie cofaÂła siĂŞ przed ÂżadnÂą zbrodniÂą, w³¹cznie ze ÂświĂŞtokradztwem. Tak wiĂŞc wszelkie wysiÂłki duszpasterskie musiaÂły siĂŞ zaÂłamaĂŚ na zatwardziaÂłoÂści i zepsuciu ich dusz.

    Z drugiej zaÂś strony wÂłaÂśnie ten niewymuszony tryb Âżycia, nie ograniczony przez ÂżadnÂą konwencjĂŞ, umoÂżliwiaÂł takim samotnym ludziom o wiele wiĂŞkszÂą swobodĂŞ wobec wszystkich istot ÂżyjÂących w przyrodzie. Brali oni udziaÂł w sposĂłb bezpoÂśredni i intensywny w Âżyciu i cierpieniu wszelkiego stworzenia i nazywali to Âżycie z religijnÂą czciÂą - „wszystko, co oddycha”. Dla g³êbokiej ³¹cznoÂści z przyrodÂą Nachmana z BracÂławia, prawnuka Baal Szem Towa, znamienne jest to, co Martin Buber opowiada o nim, Âże nie mĂłgÂł spaĂŚ w nowo zbudowanym drewnianym domu; miaÂł uczucie, Âże leÂży miĂŞdzy ÂświeÂżymi deskami jakby miĂŞdzy umarÂłymi, gdyÂż wierzyÂł, Âże morduje siĂŞ duszĂŞ drzewa, kiedy siĂŞ je Âścina przed czasem. Nie tak dawno temu zdarzyÂła siĂŞ nastĂŞpujÂąca historia. Pewien HucuÂł, ktĂłry naj¹³ siĂŞ za drwala w wielkim przedsiĂŞbiorstwie, wyznaÂł swemu spowiednikowi, Âże odczuwa Âścinanie drzew jako masowy mord na bezbronnych stworzeniach.

    NaleÂży wspomnieĂŚ jeszcze jednÂą istotnÂą wÂłaÂściwoœÌ tej ludnoÂści gĂłrskiej: zamiÂłowanie do taĂąca. Swe rzadkie spotkania ÂświĂŞtujÂą oni szczegĂłlnie radoÂśnie i nierzadko taĂączÂą przez ca³¹ noc, nawet gdy przez caÂły dzieĂą ciĂŞÂżko pracowali. Pierwszy dokÂładny opis tych taĂącĂłw znajduje siĂŞ w dziele Hacqueta Neueste Politisch-geographische Reisen, ktĂłre ukazaÂło siĂŞ w Norymberdze w roku 1794 (a wiĂŞc jakie czterdzieÂści lat po pobycie Baal Szem Towa w gĂłrach). SposĂłb bycia i tryb Âżycia tej ludnoÂści gĂłrskiej nie zmieniÂł siĂŞ prawie aÂż do dzisiejszych czasĂłw.

    PowrĂłt Baal Szem Towa z samotnoÂści gĂłrskiej do Âżycia nowej gminy i poczÂątki jego dziaÂłalnoÂści nie zostaÂły przekazane, ale dadzÂą siĂŞ one Âłatwo uzupeÂłniĂŚ. JuÂż w dzieciĂąstwie ujawniÂła siĂŞ jego skÂłonnoœÌ do urzĂŞdu nauczycielskiego: z wielkÂą miÂłoÂściÂą i cierpliwoÂściÂą nauczaÂł podobno dzieci szkolne modlitw i pieÂśni. Nowa gmina, ktĂłrÂą odnalazÂł po latach pustelnictwa, byÂła jednak mniej lub wiĂŞcej gminÂą dzieci. Po dÂługoletniej samotnoÂści i odosobnieniu ofiarowaÂł teraz wszystkie siÂły gminie i ÂżyÂł ze swymi dzieĂŚmi duchowymi w bliskiej zaÂżyÂłoÂści. „Myt symche, JideÂłech, myt symche Âłomir im dinen!” (W radoÂści, ÂŻydzi, w radoÂści sÂłuÂżmy Mu!) - ta pieϝ jest charakterystyczna dla atmosfery radoÂści i miÂłoÂści, ktĂłra napeÂłniaÂła serca pierwszych chasydĂłw.

    Nie wolno nam popaœÌ w b³¹d wyjaÂśniania chasydyzmu i jego powstania folklorem kraju. Folklor jest, moim zdaniem, w ogĂłle okreÂśleniem niewÂłaÂściwym i zarozumiaÂłym, i zamiast tego byÂłoby lepiej mĂłwiĂŚ o „Âśladach starej, szczegĂłlnie archaicznej kultury religijnej”. Baal Szem Tow byÂł uzbrojony duchowo - sÂławny byÂł jako twĂłrca magicznych ÂśrodkĂłw obronnych, przede wszystkim amuletĂłw, ktĂłre odpĂŞdzaÂły choroby i demony, a amulety te byÂły zawsze sygnowane tylko przez niego. ByÂłoby ra¿¹cym naduÂżyciem w oczach prawowiernych ÂŻydĂłw, gdyby amulety takie dziaÂłaÂły mocÂą ÂświĂŞtego BoÂżego Imienia - wielu, ktĂłrzy coÂś podobnego uczynili, wyklĂŞto jako heretykĂłw. Baal Szem Tow walczyÂł jednak „osobiÂście” przeciw demonom, nie obawiaÂł siĂŞ ani diab³ów, ani czarownikĂłw. W zwiÂązku z tym warto wspomnieĂŚ, Âże praktyki magiczne, jakimi posÂługiwali siĂŞ w palÂącej potrzebie chrzeÂścijaĂąscy Huculi i Âżydowscy chasydzi, byÂły zasadniczo te same. ByÂłem raz Âświadkiem rozmowy miĂŞdzy wiejskimi ÂŻydami a HucuÂłami, ktĂłra obracaÂła siĂŞ wokó³ zbrodni popeÂłnionej w demoniczny sposĂłb przez pewnego czarownika, i zauwaÂżyÂłem ze zdumieniem, Âże wszyscy obecni nie tylko wiedzieli, jak te czary dziaÂłajÂą, ale Âże obie strony miaÂły teÂż na to tĂŞ samÂą nazwĂŞ. MĂłwili niemal w poetycznych zwrotach o moÂżliwoÂści odesÂłania z powrotem dokonanego zaklĂŞcia, ktĂłre wyobraÂżali sobie jako rodzaj magicznej strzaÂły (odesÂłanie takie nazywa siĂŞ po huculsku obertyn).

    Mimo woli narzuca siĂŞ pytanie, czy i o ile wpÂływy chrzeÂścijaĂąskie wspó³dziaÂłaÂły w powstaniu chasydyzmu. W pewnym wierszu w jĂŞzyku jidysz, napisanym przez poetĂŞ Nuchima Bomsego z Sasowa, przedstawiony jest Âżydowski chÂłopiec, gdy stoi nasÂłuchujÂąc pod murem cmentarnym przed koÂścioÂłem, jakby zaklĂŞty przez czar modlitw chrzeÂścijaĂąskich. Taka siÂła przyciÂągania promieniowaÂła moÂże z wesoÂłoÂści, ale moÂże i z uczuciowoÂści tych modlitw. MoÂże teÂż potĂŞÂżne dzieciĂŞce zaufanie prostych chÂłopĂłw do Boga wywoÂływaÂło tak g³êbokie wraÂżenie na Âżydowskich chasydach, gdyÂż byÂło spokrewnione z ich wÂłasnymi uczuciami religijnymi. Ale o bezpoÂśrednim wpÂływie nie moÂże tu chyba byĂŚ mowy, ani teÂż o wpÂływie KabaÂły czy chrzeÂścijaĂąskiego neoplatonizmu. Nie wolno zapominaĂŚ, Âże w Âżydostwie od tysiĂŞcy lat obrzÂądki obchodzone byÂły rĂłwnieÂż na Âłonie rodziny i Âże w ten sposĂłb rodzina przede wszystkim przechowywaÂła i przekazywaÂła tradycjĂŞ. I ciekawe, Âże mimo rzekomego konserwatyzmu talmudystĂłw, chasydzi byli pewniej zakorzenieni w tradycji; prawo-wiernoœÌ wcielili, Âże tak powiem, w siebie, toteÂż byli mniej naraÂżeni na odstĂŞpstwo niÂż kierunek racjonalistyczny. W Wilnie, w centrum uczonoÂści Âżydowskiej, ukazaÂły siĂŞ dwa sÂłynne traktaty deistyczne, jeden napisany przez rabina Âżydowskiego, drugi przez karaimskiego. PrzeÂłoÂżone na ÂłacinĂŞ znalazÂły one póŸniej uznanie w oczach Wol-tera. Pismo chasydzkie nie mogÂłoby chyba natrafiĂŚ na takie echo u innowiercĂłw. RacjonaliÂści byli zagroÂżeni juÂż przez to samo, Âże posiadali ogĂłlne wyksztaÂłcenie, toteÂż ich wykorzenienie dokonaÂło siĂŞ stosunkowo szybko. Nierzadko zdarzaÂło siĂŞ w Polsce, Âże potomkowie wyksztaÂłconych rabinĂłw przechodzili na chrzeÂścijaĂąstwo. To, Âże w ruchu chasydzkim takich wypadkĂłw niemal nie byÂło, naleÂży uwaÂżaĂŚ za jedyne w swoim rodzaju zjawisko z punktu widzenia nauki o religii. Z tego teÂż powodu niektĂłre dzieÂła francuskie i polskie okreÂślajÂą chasydĂłw jako siÂły „reakcyjne”.

    Niepodobna przeoczyĂŚ innego jeszcze faktu: Âże istniejÂą wspĂłlne cechy miĂŞdzy chasydyzmem a franciszkanami. PodobieĂąstwo to tÂłumaczy siĂŞ zapewne decydujÂącym wpÂływem ÂżywioÂłu ubogiego i niewyksztaÂłconego, przy czym nie wolno zapominaĂŚ, Âże Baal Szem Tow ksztaÂłtowaÂł swojÂą naukĂŞ Âświadomie w opozycji do uczonoÂści, ktĂłra wyczerpywaÂła siĂŞ na subtelnoÂściach scholastycznych i logicznych.......

    .....U ÂświĂŞtego Franciszka decydujÂąca byÂła chyba pokora. Istotne dla chasydyzmu byÂło jego caÂłkiem odmienne nastawienie do Âświata zwierzÂąt, a mianowicie jego wspó³czucie dla wszelkiego stworzenia, postawa, ktĂłra byÂła obca dotychczasowemu religijnemu odczuciu judaizmu. Tak na przykÂład legenda o Rabbim Mojsze Leibie z Sasowa gÂłosi, Âże musiano czekaĂŚ na niego w synagodze podczas kol-nidri (g³ówna modlitwa w SÂądny DzieĂą), gdyÂż w tym czasie karmiÂł pozostaÂłe w domu dzieci oraz poiÂł konie i krowy. Inny rabin, Gerszon z Kut, postawiÂł sobie za zadanie uwalnianie zÂłowionych ptakĂłw; naprzĂłd wykupywaÂł je i wypuszczaÂł z klatek, a gdy mu juÂż zabrakÂło na to pieniĂŞdzy, po prostu otwieraÂł klatki i pozwalaÂł ptakom ulatywaĂŚ. Podobno niejednokrotnie zarobiÂł sobie przez to na razy. Ta bliskoœÌ chasydĂłw do przyrody zaniknĂŞÂła jednak niemal caÂłkowicie, gdy z mieszkaĂącĂłw wsi stali siĂŞ mieszczanami.

    NaleÂży jeszcze wspomnieĂŚ o pewnej innej tendencji w Âłonie chasydyzmu. Chasydzi Âświadomie odsunĂŞli siĂŞ od ludzi wyksztaÂłconych i w ogĂłle od wyksztaÂłcenia, co spowodowaÂło si³¹ rzeczy zbliÂżenie z ludnoÂściÂą wiejskÂą, mĂłwiÂącÂą czĂŞÂściowo po polsku, a czĂŞÂściowo po ukraiĂąsku. ÂŻydzi-chasydzi mĂłwili, pisali i modlili siĂŞ po Âżydowsku (jidysz), lecz w miarĂŞ tego, jak wiĂŞÂź z chÂłopami stawaÂła siĂŞ ÂściÂślejsza, przyjmowali elementy jĂŞzyka miejscowego. Przypisywali polskim i ukraiĂąskim melodiom ludowym, podobnie jak PieÂśni nad PieÂśniami, znaczenie religijne. W ten sposĂłb prosta treœÌ tych pieÂśni nabieraÂła g³êbokiej wartoÂści symbolicznej: ró¿a z pieÂśni miÂłosnej pasterza staÂła siĂŞ symbolem celu niebieskiego, zaÂś nieprzebyty las, oddzielajÂący nas od tej ró¿y, emblematem wygnania, w czasie ktĂłrego mamy osiÂągn¹Ì zbawienie poprzez miÂłoœÌ. WÂłaÂśnie w tych poetyckich wyraÂżeniach chasydĂłw objawiÂła siĂŞ caÂła g³êbia ich tĂŞsknoty religijnej. Zestawienie takich pieÂśni i ich reinterpretacja w ciÂągle na nowo poszukiwane i na nowo odnajdywane symbole daÂłyby wÂłaÂśnie w swej ró¿norodnoÂści Âżywy dowĂłd potĂŞÂżnej wyobraÂźni religijnej chasydĂłw. NiewÂątpliwie magiĂŞ cyfry czy teÂż mistykĂŞ cyfr zapoÂżyczyli z KabaÂły, natomiast to dziedzictwo pieÂśni byÂło autentycznÂą, naturalnie wyros³¹ poezjÂą ludowÂą, zaczerpniĂŞtÂą ze skarbca dÂługiego doÂświadczenia Âżycia i cierpienia, ktĂłre ³¹czyÂło ich w najbardziej bezpoÂśredni sposĂłb z nieÂżydowskim otoczeniem.

    Nowoczesny rozwĂłj nie pozostaÂł bez Âśladu takÂże wÂśrĂłd chasydĂłw; przeciwieĂąstwa miĂŞdzy biednymi a bogatymi ÂŻydami, miĂŞdzy rzemieÂślnikami a mieszczanami prowadziÂły, chcÂąc nie chcÂąc, do solidarnoÂści miĂŞdzy biednymi ÂŻydami a chrzeÂścijanami. Lecz rĂłwnieÂż Âżycie religijne poddane byÂło ciÂągÂłym zmianom, tak Âże z biegiem czasu powstaÂły dwa bieguny: chasyd i cadyk. Oba sÂłowa wywodzÂą siĂŞ z Biblii i z Talmudu. W PiÂśmie ÂŚwiĂŞtym pojawia siĂŞ BĂłg jako chasyd. „Jam jest chasyd - mĂłwi Pan - i nie bĂŞdĂŞ siĂŞ gniewaÂł wiecznie”. W jednym z komentarzy powiedziane jest o Bogu: „Na poczÂątku jest On cadykiem i wÂłada prawdziwym Prawem. Potem staje siĂŞ chasydem, odwracajÂąc siĂŞ od Prawa i stosujÂąc ÂŁaskĂŞ”. W PiÂśmie ÂŚwiĂŞtym ma wiĂŞc chasyd wyÂższÂą rangĂŞ niÂż cadyk. W dalszym rozwoju Âżydostwa, zwÂłaszcza w okresie wygnania, cadyk staÂł siĂŞ „poÂśrednikiem i kapÂłanem”. Cadycy zyskali na znaczeniu wÂłaÂśnie na skutek rozszerzenia siĂŞ chasydyzmu. Cadyk jest powoÂłany, aby mĂłwiĂŚ z Bogiem, co wiĂŞcej, moÂże nawet sÂądziĂŚ Boga. Cadycy sÂą centralnymi postaciami ludzkoÂści, Âświat istnieje dziĂŞki nim, a moc ich jest nieograniczona. Zwolennikom Rabbiego Nachmana z BracÂławia przypisuje siĂŞ nastĂŞpujÂące powiedzenie: „Cadyk jest MojÂżeszem i Mesjaszem w jednej osobie”.

    Ta przemiana chasydyzmu doprowadza coraz bardziej do wyschniĂŞcia dzieciĂŞcej wiary w Boga i spontanicznego odczuwania. Znawcy twierdzÂą, Âże da siĂŞ skonstatowaĂŚ degeneracjĂŞ wiary chasydzkiej, i wyprowadzajÂą jÂą z naduÂżyĂŚ „cadykizmu”, to jest z przesadnej wiary w ich moc i wiary w cuda. Jedna z legend, zajmujÂąca siĂŞ postaciÂą zÂłego Samaela, czyli Szatana (trudno powiedzieĂŚ, czy jest ona pochodzenia chasydzkiego, czy rabinackiego), przypisuje Szatanowi w nader ironiczny sposĂłb upadek chasydyzmu, lecz gdy siĂŞ bliÂżej przyjrzeĂŚ, zdaje sobie czÂłowiek sprawĂŞ, Âże to zbytnia gorliwoœÌ, jeÂśli chodzi o liczbĂŞ wiernych, powoduje ten fatalny rozwĂłj. Szatan kazaÂł we wszystkich Âświatach rozbrzmiewaĂŚ wezwaniu: „Niechaj wszyscy stanÂą siĂŞ chasydami!” I tak siĂŞ teÂż staÂło.

    Bez wÂątpienia wielka siÂła religijna chasydyzmu leÂżaÂła w modlitwie, w „sÂłuÂżbie serca”, jak mĂłwi Talmud. Na zakoĂączenie wiĂŞc niech wolno mi bĂŞdzie przywoÂłaĂŚ obraz modlitwy chasydzkiej, tak jak jÂą przeÂżyÂłem sam, w dzieciĂąstwie nad gĂłrnym Czeremoszem, w ojczyÂźnie chasydĂłw.

    Pewnego razu zobaczyliÂśmy Ajzyka, jak powoli i godnie kroczyÂł do boÂżnicy (Szil), byÂł, jak siĂŞ nam zdawaÂło, dziwnie przebrany, w ciemnym jedwabnym chaÂłacie, w piĂŞknej lisiej czapie, w biaÂłych poĂączochach, w mesztach lakierowanych, w rĂŞce miaÂł bia³¹ jedwabnÂą chustkĂŞ, w ktĂłrÂą zawiniĂŞta byÂła ksi¹¿ka do naboÂżeĂąstwa. StrĂłj ten przypominaÂł nam ornat ksiĂŞdza greckokatolickiego podczas mszy ÂżaÂłobnej, ale jeszcze bardziej strĂłj owego Hiszpana, ktĂłrego portret wisiaÂł w salonie naszej Babci. ZapytaliÂśmy niezwÂłocznie BabciĂŞ, dlaczego on tak siĂŞ przebraÂł, i otrzymaliÂśmy zwiĂŞz³¹ odpowiedÂź, ktĂłra zapewne z powodu brzmienia nieznanego sÂłowa zelektryzowaÂła mnie: „Ajzyk jest chusydem”. To tajemnicze sÂłowo przejĂŞÂło mnie dreszczem i sprawiÂło, Âże wracajÂąc w czasie ÂświÂąt Âżydowskich wieczorem z przechadzki do ÂŻydowskiego Kamienia wraz z mojÂą mÂłodszÂą siostrÂą pod opiekÂą niani, podsun¹³em siĂŞ pod jasne okna nad Waratynem. PatrzyÂłem dÂługo do wnĂŞtrza duÂżej izby, w ktĂłrej modlili siĂŞ ÂŻydzi. Widok wciÂągn¹³ mnie od razu w obcy Âświat. Jeszcze teraz wydaje mi siĂŞ, jakbym wtedy zaglÂądn¹³ przez tajemnicze szpary poza Âściany zwykÂłego, codziennego Âświata.

    Wszystkie postacie ludzi byÂły przeczarowane. KtĂłryÂś z mÂłodych ÂŻydĂłw, smukÂły i wysoki, z nakrytÂą gÂłowÂą, nieruchomo staÂł oparty o ÂścianĂŞ. Czasem szeptaÂł coÂś, to znĂłw wstrzÂąsn¹³ siĂŞ, jakby zaÂłkaÂł, krzykn¹³. I dalej trwaÂł w znieruchomieniu. ByÂło to przeraÂżajÂące. „Na pewno ktoÂś mu umarÂł - pomyÂślaÂłem - a on tak rozpacza. Albo - moÂże spowiada siĂŞ? MoÂże zna jak¹œ strasznÂą tajemnicĂŞ, a tam, gdzieÂś w Âścianie, wysÂłuchuje Ucho BoÂże?”

    Przewodnik modlitwy, wysoki starzec, z suchÂą, surowÂą twarzÂą, jakby wyrzeÂźbionÂą z ¿ó³tej koÂści, i z dÂługÂą, siwÂą brodÂą, kiwaÂł siĂŞ bez przerwy gwaÂłtownie przed czymÂś, co nazwaÂłem sobie oÂłtarzem. WoÂłaÂł, ÂśpiewaÂł przeciÂągle, ÂłkaÂł otwarcie. GÂłos ÂłamaÂł mu siĂŞ w Âłkaniu, a on sam - to pamiĂŞtam - ÂłamaÂł siĂŞ caÂły, to znĂłw jakieÂś bÂłagalne sÂłowa wymawiaÂł. JakiÂś obcy, nie znany mi czarny ÂŻyd ciskaÂł gorejÂącymi, czarnymi oczyma na wszystkie strony i potrzÂąsaÂł gwaÂłtownie ksi¹¿kÂą. PatrzyÂłem naĂą ze strachem, niemal ob³¹kany mi siĂŞ wydawaÂł w tej gorÂączce. Po kaÂżdym dÂłuÂższym przemĂłwieniu starca-przewodnika uczestnicy, z ktĂłrych kaÂżdy inaczej siedziaÂł, inaczej staÂł, inaczej chodziÂł, gÂłosili coÂś i krzyczeli chĂłrem.

    Stary Ajzyk siedziaÂł na uboczu z rozwianÂą siwÂą brodÂą, powaÂżny i godny. Oczy miaÂł zalane Âłzami, oblicze rozpromienione, uÂśmiechniĂŞte. OddalaÂł i zbliÂżaÂł do gÂłowy palce lewej rĂŞki, jakby rozpamiĂŞtywaÂł kaÂżde sÂłowo modlitwy i jakby ssaÂł z nich sÂłodycz wzniosÂłoÂści. Po tylu nieco za powaÂżnych, zbyt obcych i samotnych obrazach to dobrze znajome oblicze Ajzyka, peÂłne ufnoÂści, jakoÂś mnie pocieszyÂło. ÂŚwiece gorzaÂły, promieniaÂły Âświeczniki. Czeremosz szumiaÂł jakby bardzo daleko.

    Wtem nadeszÂła niania, chwyciÂła mnie gwaÂłtownie za ramiĂŞ i odciÂągnĂŞÂła od okna. „Powiem Babci” - zagroziÂła i zaciÂągnĂŞÂła mnie do domu. Ja jednak byÂłem jeszcze caÂłkiem oszoÂłomiony moim przeÂżyciem. O wiele póŸniej dowiedziaÂłem siĂŞ, Âże byÂł to SÂądny DzieĂą, ÂświĂŞto obchodzone szczegĂłlnie uroczyÂście przez chasydĂłw. Od tego czasu miaÂłem wraÂżliwe ucho na chasydzkie opowiadania.

    JakÂże bezpieczne czuje siĂŞ dziecko wyrastajÂące w kraju, ktĂłrego rok za rokiem strzegÂą takie modlitwy, nawet jeÂśli sÂą to modlitwy innej religii. Przez stulecia wznosiÂł siĂŞ szmer tych modlitw ku niebu - teraz zamilkÂł. Czy zabrzmi kiedy znowu? I czy brzmiaÂła w nim obca nadzieja czy nasza wÂłasna?

    1961

Spotkanie z Chasydami.

http://univ.gda.pl/~literat/tematy/0001.htm

Chasydzi z Bobowej.


http://www.sztetl.org.pl/?a=showCity&action=view&city_id=521&cat_id=5


http://www.cit.com.pl/index.php?md=Standard&prn=0&ist=162&Show

Jeszcze cos o Chasydach

http://www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1501609,1,notatki-ze-zjazdu-chasydow.read


http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/reportaze/292555,1,jesziwa-w-warszawie-znow-otwarta.read

W oczekiwaniu na Mesjasza

http://www.rp.pl/artykul/395035_Zostane_tu_do_przyjscia_Mesjasza.html


Inne informacje o..... Habad Lubowicz...


http://gazetawarszawska.eu/2014/06/13/zydowski-faszyzm-lub-chabad-droga-piekla/


http://www.bibula.com/?s=chabad