Miriam niezwykla siostra Mojzesza i AaranaObok najwa¿niejszej postaci w historii narodu wybranego, jak± jest bez w±tpienia Moj¿esz, pojawiaj± siê w Biblii jego brat i siostra. To Aaron stoj±cy przy Moj¿eszu i wspieraj±cy go w trudnej misji, a pó¼niej pe³ni±cy funkcjê najwy¿szego kap³ana, oraz Miriam, która wykazywa³a cechy przywódcze w czasie wêdrówki Izraelitów przez pustyniê.
W Starym Testamencie Miriam jest przedstawiona jako córka Amrama i Jokebed z okre¶leniem, ¿e by³a siostr± Moj¿esza i Aarona (Lb 26,59; 1 Krn 5,29). Etymologia hebrajskiego imienia Miryām jest niepewna i do¶æ trudna. Niektórzy badacze uwa¿aj±, ¿e mo¿e ono znaczyæ „¿yczenie” i sugeruj±, ¿e chodzi np. o „pragnienie dziecka”. Pó¼niejsza tradycja ¿ydowska siêga do s³owa mar – „gorzki”, a pochodz±ce od niego imiê o znaczeniu „gorycz” mia³o nawi±zywaæ do ciê¿kiego losu Izraelitów w niewoli egipskiej (Exodus Rabba 26,1). Jeszcze inni szukaj± zwi±zków z egipskim s³owem mer, co znaczy „mi³o¶æ”.
Wed³ug tradycji Miriam jest wspomniana ju¿ w epizodzie opowiadaj±cym o ocaleniu Moj¿esza, kiedy jako niemowlaka pozostawiono go na brzegu Nilu (Wj 2,2–
. W opowiadaniu tym przedstawione jest dzia³anie trzech kobiet, które chc± ocaliæ dziecko od ¶mierci. Ma ono umrzeæ na mocy dekretu faraona (1,22) nakazuj±cego zabiæ ka¿dego nowo narodzonego ch³opca hebrajskiego. Kluczow± postaci± tej sceny jest siostra ch³opca, której imienia jednak nie podano. Dziewczyna obserwowa³a córkê faraona i moment odnalezienia niemowlaka, a nastêpnie zaproponowa³a jej, ¿e znajdzie hebrajsk± mamkê dla niego. W ten sposób oddano ch³opca jego prawdziwej matce (Wj 2,4–
. Siostra ch³opca wykaza³a siê nie tylko odwag±, ale tak¿e inicjatyw±, zatem cechami wa¿nymi w ochronie Izraela. Byæ mo¿e w³a¶nie dlatego w pó¼niejszej tradycji wskazywano, ¿e by³a to Miriam. Obie te cechy charakteryzuj± bowiem postawê Miriam w pó¼niejszych epizodach ukazanych w Biblii. Jednak czê¶æ uczonych zwraca uwagê, ¿e Miriam by³a wymieniana w¶ród dzieci Amrama jako ostatnia (Lb 26,59; 1 Krn 5,29), co ¶wiadczy raczej, ¿e by³a najm³odsza. Siostra wspomniana w opowiadaniu o uratowaniu Moj¿esza mog³a byæ córk± Amrama i innej ¿ony.
Prorokini z bêbenkiem
A zatem Miriam pojawia siê dopiero w pó¼niejszym epizodzie Ksiêgi Wyj¶cia (15,20): Miriam prorokini, siostra Aarona, wziê³a bêbenek do rêki, a wszystkie kobiety sz³y za ni± w pl±sach i uderza³y w bêbenki. A Miriam przy¶piewywa³a im: „¦piewajmy pie¶ñ chwa³y na cze¶æ Pana, bo sw± potêgê okaza³, gdy konie i je¼d¼ców ich pogr±¿y³ w morzu” (Wj 15,20–21). Ten charakterystyczny opis zosta³ utrwalony na wielu obrazach przedstawiaj±cych siostrê Moj¿esza i Aarona ukazan± w tanecznym pl±sie z bêbenkiem w rêku.
Opis ten nawi±zuje do zwyczaju panuj±cego w staro¿ytnym Izraelu – kobiety tañcem i muzyk± wita³y mê¿ów powracaj±cych z pola walki (por. Sdz 11,34). Przytoczony fragment poprzedza wspania³a Pie¶ñ zwyciêstwa nad Morzem Czerwonym (Wj 15,1–18), któr± ¶piewa Moj¿esz i ca³y Izrael ku czci Pana. Pie¶ñ ta nie tylko jest wspania³ym hymnem opiewaj±cym chwa³ê Pana, który zwyciê¿y³ Egipcjan, ale jest te¿ jednym z najstarszych tekstów Biblii. Miriam spe³nia w tym kontek¶cie bardzo wa¿n± rolê, przewodnicz±c akompaniamentowi muzycznemu, a tak¿e ¶piewaj±c i tañcz±c. Niektórzy mówi± o niej nawet jako o autorce pie¶ni, wskazuj±c inne miejsca w ksiêgach biblijnych, gdzie kobiety s± wymieniane w kontek¶cie tworzenia pie¶ni zwyciêstwa, którymi witaj± swych walecznych mê¿czyzn (np. Pie¶ñ Debory, Sdz 5; podobnie powitanie Dawida przez kobiety, 1 Sm 18,7; 21,11). Prawdopodobnie kobiety tworzy³y pie¶ni, kiedy ich mê¿owie byli na polu bitwy.
Autor biblijny nadaje Miriam tytu³ prorokini, podobnie jak Aaronowi i Moj¿eszowi. Aaron, zosta³ nazwany prorokiem, poniewa¿ mia³ mówiæ w imieniu Moj¿esza, ten za¶ przemawia³ w imieniu samego Boga. Moj¿esz w tradycji ¿ydowskiej jest uznawany za najwiêkszego proroka. Teksty biblijne nie przedstawiaj± jednak Miriam jako kogo¶, komu ten tytu³ przys³uguje wskutek g³oszenia s³ów w imieniu Pana (por. Lb 12,2). W ksiêgach biblijnych jest te¿ mowa o tzw. grupach proroków, których charakteryzowa³o podobne zachowanie – taneczna ekstaza i ¶piew. Nadanie Miriam tytu³u prorokini ¶wiadczy o jej znacz±cej pozycji i autorytecie po¶ród ludu wybranego, co mog³o byæ efektem tak¿e jej silnego charakteru.
Warto podkre¶liæ fakt, ¿e Miriam wraz z Aaronem i Moj¿eszem tworzyli grupê proroków z jednej rodziny. Takie niezwyk³e zjawisko nigdy ju¿ siê nie powtórzy³o w historii Izraela.
Buntowniczka
Tradycja biblijna ukazana w Ksiêdze Liczb opowiada, ¿e silny charakter i chêæ zdobycia znacz±cej pozycji doprowadzi³y Miriam do wyst±pienia przeciw Moj¿eszowi. Wraz z ni± autorytet Moj¿esza podwa¿a³ tak¿e Aaron: Miriam i Aaron mówili ¼le przeciw Moj¿eszowi z powodu Kuszytki, któr± wzi±³ za ¿onê. Rzeczywi¶cie bowiem wzi±³ za ¿onê Kuszytkê (12,1).
Autor biblijny nie tylko wymienia w tek¶cie hebrajskim Miriam przed Aaronem, ale u¿ywa czasownika w formie ¿eñskiej (dos³. i mówi³a razem Aaronem przeciw...), co wskazuje, ¿e to w³a¶nie ona d±¿y³a do konfrontacji z wielkim Moj¿eszem. Pretekstem do buntu jest sprzeciw wobec ma³¿eñstwa Moj¿esza z Kuszytk± (mo¿liwe, ¿e chodzi o Seforê).
Rodzeñstwo jest okre¶lane mianem proroków, mimo ¿e podstawy nadania tego tytu³u nie s± jasne. Poniewa¿ jednak nazywano tak wszystkich troje, buntownicy stawiali siebie na równi z Moj¿eszem, sugeruj±c tak± sam± relacjê miêdzy nimi a Jahwe: Czy¿ Pan mówi³ z samym tylko Moj¿eszem? Czy nie mówi³ równie¿ z nami? (Lb 12,2). Jednak reakcja Pana na te s³owa jest bardzo ostra. Pan wprawdzie rozmawia z nimi, ale w ob³oku, nie tak jak z Moj¿eszem – twarz± w twarz. Bóg wyra¼nie podkre¶la te¿ wyj±tkow± pozycjê Moj¿esza: S³uchajcie s³ów moich: Je¶li jest u was prorok, objawiê mu siê przez widzenia, w snach bêdê mówi³ do niego. Lecz nie tak jest ze s³ug± moim, Moj¿eszem. Uznany jest za wiernego w ca³ym moim domu. Twarz± w twarz mówiê do niego – w sposób jawny, a nie przez wyrazy ukryte. On te¿ postaæ Pana ogl±da. Czemu o¶mielacie siê przeciwko memu s³udze, przeciwko Moj¿eszowi, ¼le mówiæ? I zapali³ siê gniew Pana przeciw nim. Odszed³ Pan, a ob³ok oddali³ siê od namiotu, lecz oto Miriam sta³a siê nagle bia³a jak ¶nieg od tr±du. Gdy Aaron do niej siê zwróci³, spostrzeg³, ¿e by³a trêdowata (Lb 12,6–10). Kara spotyka Miriam w obliczu ca³ej wspólnoty. Wed³ug prawa ¿ydowskiego osoba trêdowata musia³a zostaæ wykluczona ze spo³eczno¶ci. Po tym wydarzeniu Aaron prosi Moj¿esza, aby wstawi³ siê za ni±. Moj¿esz wypowiada g³o¶no krótk± modlitwê do Pana: O Bo¿e, spraw, proszê, by znowu sta³a siê zdrowa (Lb 12,13). Pan przychyla siê do modlitwy Moj¿esza, jednak Miriam musi pozostaæ przez siedem dni poza obozem i dopiero potem mo¿e powróciæ (Lb 12,14–15). Kobieta zostaje potraktowana indywidualnie, tylko ona zostaje ukarana, a nie tak jak w innych przypadkach pokolenie, a nawet ca³y lud.
Warto zwróciæ uwagê, ¿e mimo b³êdu Miriam i spektakularnej kary, jaka j± spotka³a, przekaz biblijny ¶wiadczy, ¿e nie straci³a pozycji przywódczyni. Dowodzi tego informacja, ¿e lud pozosta³ jej wierny i czeka³ siedem dni, a¿ Miriam zostanie oczyszczona i wróci do wspólnoty. Dopiero gdy wróci³a, Izraelici ruszyli w dalsz± wêdrówkê.
Do¶wiadczenie Miriam mia³o jednak ogromne znaczenie i by³o pó¼niej przywo³ywane jako przestroga dla przysz³ych pokoleñ: Przypomnij sobie, co Pan, Bóg twój, uczyni³ Miriam w drodze, gdy¶cie wychodzili z Egiptu (Pwt 24,9).
Miriam umar³a niedaleko Ziemi Obiecanej, w Kadesz, i tam zosta³a pochowana (Lb 20,1). Zaraz po jej ¶mierci wybuch³ nastêpny bunt – dotycz±cy wody na pustyni. Miriam, podobnie jak Aaron i Moj¿esz, nie wesz³a do Ziemi Obiecanej. Bracia – z powodu swych w±tpliwo¶ci i niepos³uszeñstwa wobec Pana. Wszyscy zostali pochowani poza t± ziemi±. Mimo pope³nionych b³êdów ca³a trójka jest postrzegana w tradycji Izraela jako specjalni pos³añcy Pana podczas wêdrówki ludu wybranego po pustyni do Ziemi Obiecanej. ¦wiadcz± te¿ o tym s³owa Boga przekazane w Ksiêdze Micheasza: „Otom ciê wywiód³ z ziemi egipskiej, z domu niewoli wybawi³em ciebie i pos³a³em przed obliczem twoim Moj¿esza, Aarona i Miriam” (por. Mi 6,4).
Miriam jest zatem postaci± nie tylko uczestnicz±c± wraz z innymi w wydarzeniach towarzysz±cych narodzinom Izraela jako narodu podczas wyj¶cia z Egiptu i wêdrówki po pustyni, ale zajmuje miejsce w¶ród najwa¿niejszych przewodników tego ludu.
Anna Ku¶mirek
Kompletujac wiedze na temat arki warto dokladnie poznac historie Miriam.
ARKA PRZYMIERZA.