KOD PESZEROWY I WIEDZA WSPÓŁCZESNA

Chasydyzm Antyczny.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Chasydyzm_antyczny

Chasydyzm antyczny (staroÂżytny albo asydejczycy) powstaÂł w czasach hellenistycznych, czyli od momentu rozpoczĂŞcia podbojĂłw przez Aleksandra MacedoĂąskiego (po roku 334 p.n.e.) jako reakcja poboÂżnej czĂŞÂści spoÂłecznoÂści Âżydowskiej na proces hellenizacji. Pierwsze wzmianki o nim mamy z II w. p.n.e. (1 Mch 2,42; 7,13; 14,6).

Chasydyzm antyczny koncentrowa³ siê g³ównie na obronie to¿samoœci religijno-narodowej ¯ydów przed wszelkimi formami hellenizacji. St¹d te¿ jego przedstawiciele poparli Machabeuszów w wojnie z Seleucydami. Po zwyciêskiej wojnie i ukonstytuowaniu siê nowej dynastii Hasmoneuszy, asydejczycy, rozczarowani i zawiedzeni w swoich oczekiwaniach, zwrócili ostrze swej krytyki przeciw nowej dynastii i jej polityczno-militarnemu kierunkowi rozwoju.

JednakÂże juÂż wtedy, po Âśmierci Judy Machabeusza (ok. 160 p.n.e.), zaznaczyÂły siĂŞ wÂśrĂłd samych chasydĂłw tendencje rozÂłamowe. Momentem przeÂłomowym byÂła uzurpacja (w ich rozumieniu) stanowiska arcykapÂłana przez Jonatana Machabeusza w 152 r. p.n.e. (nie pochodziÂł z linii kapÂłana Sadoka).

ByĂŚ moÂże to wydarzenie bezpoÂśrednio przyczyniÂło siĂŞ do rozÂłamu wÂśrĂłd samych chasydĂłw na umiarkowany nurt faryzeuszy i bardziej radykalny – esseĂączykĂłw, ktĂłrzy zerwali z Hasmoneuszami i oficjalnym judaizmem ÂświÂątynnym. ByÂł to w zasadzie koniec antycznego chasydyzmu, poniewaÂż dalsze losy rozÂłamowcĂłw to juÂż odrĂŞbne ruchy faryzeuszy i esseĂączykĂłw.

Chasydyzm.

Chasydyzm (hebr. חסידות Chasidut, liczba mnoga chasidim – poboÂżni, bogobojni, czyÂści, uczniowie cadykĂłw) – Âżydowski ruch religijny lub poboÂżnoÂściowy o charakterze mistycznym, powstaÂły w Âłonie judaizmu. WystĂŞpowaÂł w historii w trzech odmianach, a mianowicie:

    * chasydyzm antyczny lub staroÂżytny – jego przedstawiciele znani sÂą takÂże pod nazwÂą asydejczykĂłw (zwÂłaszcza w Biblii TysiÂąclecia, wyd. III z 1990 r. i dalsze);
    * chasydyzm niemiecki zwany teÂż aszkenazyjskim lub nadreĂąskim;
    * chasydyzm polski, powszechnie i potocznie zwany po prostu chasydyzmem. Ta odmiana jest najszerzej znana, m.in. dlatego, Âże rozwija siĂŞ do dziÂś (jako ruch o odmiennym charakterze co prawda, jest jednak w prostej linii spadkobiercÂą ruchu powstaÂłego w XVIII wieku).

Chasydyzm Niemiecki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Chasydyzm_niemiecki

Chasydyzm niemiecki (zwany te¿ nadreùskim lub aszkenazyjskim, albo od nazwy rodziny w³oskiej jako kalonimidzi) wywodzi³ siê z po³udniowych Niemiec i rozkwita³ na prze³omie XII i XIII wieku. Swym zasiêgiem obj¹³ tereny Niemiec i pó³nocnej Francji.

ByÂł to elitarny ruch o charakterze etyczno-mistyczno-pietystycznym i postrzegany jest rĂłwnieÂż jako osobna szkoÂła kabalistyczna. Chasydyzm nadreĂąski nie przyj¹³ formy zorganizowanej wspĂłlnoty, lecz ruchu luÂźno skupionego wokó³ rodziny KalonimidĂłw z WÂłoch, ktĂłrej przedstawiciele sprawowali nieformalne przywĂłdztwo szkoÂły. Byli nimi Juda he-Chasid Kalonimos – autor „KsiĂŞgi poboÂżnych” (Sefer chasidim) i jego krewny Eleazar ben Juda z Wormacji.

Doktryna chasydĂłw nadreĂąskich byÂła naznaczona panteizmem, gdyÂż postrzegaÂła Boga wszechmocnego w kaÂżdym przejawie Âżycia Âświata. Charakterystyczna dla kalonimidĂłw byÂła teologia modlitwy, w ktĂłrej przywiÂązywano olbrzymiÂą wagĂŞ do sposobu odmawiania modlitw wedÂług ÂściÂśle okreÂślonego ukÂładu, zawartego w modlitewniku (sidur), ktĂłrego znaczenie byÂło niemal tak waÂżne jak znaczenie Tory.

Kalonimidzi stosowali specjalne techniki medytacyjne, takie jak np. gematria i notarikon, przechodzÂąc tym samym w sferĂŞ ezoteryzmu. CzÂłowiek miaÂł obowiÂązek odczytywaĂŚ wolĂŞ Boga i bezwarunkowo siĂŞ jej poddawaĂŚ m.in. poprzez bezwzglĂŞdne przestrzeganie Prawa, skruchĂŞ, pokutĂŞ i ascezĂŞ, a takÂże Âżycie w ubĂłstwie. Te praktyki miaÂły pomĂłc w drodze do doskonaÂłoÂści

Chasydyzm Polski

Chasydyzm polski, powszechnie i potocznie zwany po prostu chasydyzmem. Ta odmiana jest najszerzej znana, miĂŞdzy innymi dlatego, Âże rozwija siĂŞ do dziÂś. Mimo Âże dzisiejszy chasydyzm jest wynikiem kilkuwiekowej ewolucji, to w prostej linii jest spadkobiercÂą ruchu powstaÂłego w XVIII wieku.

 Atmosfera narodzin ruchu [edytuj]

Na przeÂłomie XVII i XVIII wieku, w okresie wojen i powstaĂą kozackich, bezustannych przemarszĂłw wojsk, oblegania miast i krwawych utarczek (por. hajdamaczyzna), zaistniaÂła szczegĂłlnie trudna sytuacja polityczno-ekonomiczna.

WÂśrĂłd ludnoÂści wschodniej czĂŞÂści Rzeczypospolitej pociÂągaÂła za sobÂą nĂŞdzĂŞ i poczucie staÂłego zagroÂżenia. SprzyjaÂło to radykalizacji postaw.

LudnoœÌ ¿ydowska odchodzi³a od ortodoksji. Wzros³o zainteresowanie mistyk¹. PopularnoœÌ zdobywa³y ruchy mesjanistyczne i nauki kabalistyczne wywodz¹ce siê jeszcze ze œredniowiecza.

Wyodrêbnienie siê chasydyzmu w swej klasycznej formie poprzedzi³o objawienie siê Mesjasza Sabbataja Cwi w 1665 roku i powstanie sabataizmu. PóŸniej wyodrêbni³a siê czêœciowo inspirowana sabataizmem kontrtalmudyczna sekta prochrzeœcijaùska, frankizm, któr¹ za³o¿y³ wyros³y w sabatajskim œrodowisku Jakub Lejbowicz Frank. Zarówno frankizm, jak i sabatyzm nie zagrozi³y powa¿nie ¿ydowskiej ortodoksj

 Powstanie chasydyzmu [edytuj]

Na taki grunt trafiÂły nauki jednego z wĂŞdrownych kaznodziei, Izraela ben Eliezer Baal Szem Towa (ur. 1700; zm. 1760).

DziaÂłaÂł on g³ównie na Podolu, gdzie z czasem osiedliÂł siĂŞ w miasteczku – MiĂŞdzybó¿. BeSzT byÂł zauroczony Âżydowskim mistycyzmem (kaba³¹), ale w swoich poglÂądach nie lekcewaÂżyÂł tradycji talmudycznej. Jego nauka byÂła prĂłbÂą syntezy tradycjonalizmu Âżydowskiego z mistycyzmem, wyraÂżonÂą prostym jĂŞzykiem i wymierzonÂą w ortodoksjĂŞ ÂżydowskÂą, jej skostnienie i formalizm.

BeSzT uwa¿a³ za zbêdne poœrednictwo rabinów w kontaktach z Bogiem i zag³êbianie siê w tajniki i zawi³oœci Talmudu. Spotka³ siê przez to z ostr¹ krytyk¹ ortodoksów.

GÂłosiÂł zwalczanie zÂła nie zÂłem, ale dobrem, ktĂłre naleÂży dostrzec jako aspekt pewnego rodzaju boskoÂści i sprowadzenia go nastĂŞpnie ku dobru. W myÂśl tego kaÂżdy mĂłgÂł liczyĂŚ na oczyszczenie i nagrodĂŞ, gdyÂż czÂłowiek (a w zasadzie jego dusza) jest z³¹czony z Bogiem miÂłoÂściÂą (hebr. dewekut – "przylgniĂŞcie", "zespolenie siĂŞ").

Z³¹czenie siê z Bogiem by³o osi¹ intelektualn¹ chasydyzmu. BeSzT naucza³, ¿e Boga nale¿y chwaliÌ nie poprzez umartwianie siê i ascezê, ale poprzez m¹dre i radosne korzystanie z ¿ycia i darów, jakie z sob¹ niesie. Pobo¿noœÌ w tym ujêciu by³a afirmacj¹ ¿ycia.

WynikaÂła stÂąd niespotykana na takÂą skalĂŞ forma czczenia Boga poprzez taniec i Âśpiew, a takÂże, charakterystyczna dla chasydĂłw, forma modlitwy ekstatycznej prowadzÂącej do stanu radosnego uniesienia i zachwytu (hebr. hitlahawut – "entuzjazm"). Taka modlitwa powinna czÂłowiekowi przynieœÌ radoœÌ i pogodĂŞ ducha, co oznaczaÂło zespalanie siĂŞ z Bogiem. Nie wykluczaÂło to kontemplacji i nieustannej sÂłuÂżby Bogu, ktĂłra wypeÂłniaÂła caÂłe Âżycie chasyda.

W nauce BeSzTa dostrzec mo¿na echa panteizmu chasydów nadreùskich, gdy¿ podobnie jak oni stara³ siê dostrzec wszechobecnoœÌ Boga w ka¿dym aspekcie ¿ycia.

Dzie³o Beszta kontynuowa³ jego uczeù i g³ówny teoretyk chasydyzmu, Dow-Ber z Miêdzyrzeca, zwany tak¿e Wielkim Maggidem.

W niektĂłrych kwestiach Dow-Ber ró¿niÂł siĂŞ od swego poprzednika i skierowaÂł chasydyzm na tory doktryny luriaĂąskiej, czyli nauki kabalistycznej w ujĂŞciu Izaaka Lurji, ktĂłra gÂłosiÂła m.in. teoriĂŞ „boskich okruchĂłw” (iskier), ktĂłre czÂłowiek powinien podnosiĂŚ poprzez swoje czyny moralne, d¹¿¹c w ten sposĂłb do uÂłoÂżenia „boskiego porzÂądku” (hebr. tikun).

Dow Ber uwypukliÂł, w oparciu o kaba³ê i naukĂŞ BeSzTa, znaczenie roli cadyka ("sprawiedliwego"). Cadyk byÂł kimÂś w rodzaju „nad-chasyda” i wybraĂącem Boga. Jego doskonaÂłoœÌ nie miaÂła wynikaĂŚ ani z urodzenia, ani z pozycji spoÂłecznej, ale z jego osobistego talentu, ktĂłry przyciÂągaÂł wiernych. Cadyk mĂłgÂł uporaĂŚ siĂŞ z nĂŞdzÂą Âświata i osiÂągn¹Ì harmoniĂŞ w dualistycznie pojmowanej koncepcji dobra i zÂła, ktĂłre koegzystowaÂły obok siebie jako wyraz boskiej wieloÂści.

Do okreÂślenia roli i pozycji cadyka przyczyniÂł siĂŞ Elimelech z LeÂżajska (1717-1787), a jednym z bardziej znaczÂących kontynuatorĂłw BeSzTa byÂł teÂż Jakub JĂłzef ha-Cohen z PoÂłonnego (zm. 1769).

Atutem chasydyzmu byÂła jego prostota i radosny odbiĂłr Âświata, niestawiajÂący barier i wymogĂłw, takich jak asceza czy pokuta. Idee radoÂści, braterstwa i miÂłoÂści stanowiÂły osÂłodĂŞ w tak trudnym dla ÂŻydĂłw kresowych okresie dziejĂłw.

Chasydyzm oscylowaÂł miĂŞdzy oczekiwaniem na koniec Âświata, a wygodnym urzÂądzeniem sobie Âżycia w atmosferze radosnej egzaltacji, przy jednoczesnym uwolnieniu siĂŞ od surowych norm narzucanych przez tradycyjny judaizm rabiniczny.

W ogólnym ujêciu chasydyzm d¹¿y³ do poprawy losu i stworzenia lepszych warunków ¿ycia w lokalnej spo³ecznoœci.

W chasydyzmie, przynajmniej jeœli chodzi o jego wczesne stadium, du¿¹ rolê odgrywa³y kobiety. Mog³y one bardziej aktywnie uczestniczyÌ w ¿yciu religijnym i spo³ecznym ruchu, a tak¿e uczestniczy³y we wspólnym tancu.


 Dalszy rozwĂłj w XVIII wieku [edytuj]

Rozwojowi chasydyzmu sprzyjaÂło rozproszenie osadnictwa Âżydowskiego, co powodowaÂło osÂłabienie autorytetu tradycyjnych centrĂłw rabinackich. To zjawisko wynikaÂło z kolei z ogĂłlnego osÂłabienia samorzÂądu Âżydowskiego, zwÂłaszcza po 1764 r. Wtedy w wyniku ostrego kryzysu ekonomicznego wÂśrĂłd ÂŻydĂłw w Rzeczypospolitej zniesiono Âżydowski Sejm Czterech Ziem – Waad arba aracot (hebr.). ChoĂŚ krĂłl Stefan Batory ustanowiÂł go w 1580 r. g³ównie w celach fiskalnych, to de facto peÂłniÂł on rolĂŞ g³ównego organu samorzÂądu Âżydowskiego w Rzeczypospolitej.

Kryzys struktury organizacyjnej sprzyja³ wzrostowi znaczenia autonomicznych wspólnot chasydzkich zgrupowanych wokó³ cadyków. Stopniowo zacz¹³ siê wyodrêbniaÌ odrêbny obrz¹dek oparty na praktyce sefardyjskiej (w odró¿nieniu od miejscowego aszkenazyjskiego).

ZaczĂŞÂły powstawaĂŚ chasydzkie domy modlitwy – klojzy. W przeciwieĂąstwie do Âśredniowiecznego chasydyzmu elitarnego, nowoÂżytny polski chasydyzm, zacz¹³ siĂŞ rozszerzaĂŚ g³ównie wÂśrĂłd ubogich warstw ludnoÂści, przyjmujÂąc charakter ruchu ludowego o coraz szerszym zasiĂŞgu terytorialnym.

Z Ukrainy, gdzie przewodzi³ chasydyzmowi Lewi Izaak z Berdyczowa oraz Nachman z Brac³awia, przeszed³ stopniowo na Litwê, gdzie du¿¹ rolê odgrywa³ Szneur Zalman z Ladów, a nastêpnie przesun¹³ siê do œrodkowej Polski, gdzie przywódcami byli: wspomniany ju¿ wczeœniej Elimelech z Le¿ajska, Jakub Izaak Horowic, zw. Widz¹cym z Lublina czy Jakub Izaak z Przysuchy.

Konflikt z ortodoksjÂą [edytuj]

OczywiÂście sytuacja taka wywoÂłaÂła ostry kryzys w Âłonie judaizmu na terenie Rzeczypospolitej, gdyÂż chasydyzm stan¹³ na drodze tradycyjnemu judaizmowi rabinicznemu (zwanemu przez chasydĂłw misnagdim – "przeciwnicy").

Coraz szerszy zasiĂŞg terytorialny chasydyzmu, zupeÂłnie nowy styl Âżycia i mod³ów oraz nieco swobodniejsze podejÂście do spraw wiary, (m.in. poprzez realizacjĂŞ hasÂła, Âże „Bogu naleÂży sÂłuÂżyĂŚ w radoÂści”), nie podobaÂło siĂŞ rygorystom rabinackim. RozpoczĂŞÂła siĂŞ walka tradycjonalistĂłw z chasydami, w ktĂłrej nie przebierano w Âśrodkach.

SzczegĂłlnie ostre formy walki byÂły na BiaÂłorusi i Litwie, gdzie Wilno („Jerozolima Pó³nocy”) byÂło bastionem uczonych rabinĂłw reprezentujÂących tradycyjny judaizm. Przedstawiciele judaizmu rabinackiego zarzucali chasydom m.in. herezjĂŞ, zaniedbywanie studiowania Tory i Talmudu, kult cadykĂłw, niszczenie instytucji rodziny, nieprzystojnÂą formĂŞ podczas modlitw przejawiajÂącÂą siĂŞ poprzez taniec i krzyki itp.

Wielokrotnie ob³o¿ono ich kl¹twami (1772, 1781, 1785 i 1796). Rozpêdzano zgromadzenia chasydów, palono ich pisma i zamykano klojzy. Podjête akcje nie przynios³y po¿¹danego skutku - os³abienia wp³ywów chasydyzmu.

Z drugiej strony chasydyzm miaÂł wrogĂłw nie tylko w obozie ortodoksyjnego judaizmu rabinackiego. Zwalczali go rĂłwnieÂż, choĂŚ nie tak radykalnie, zwolennicy idei oÂświeceniowych, np. Mendel Satanower (ur. 1750; zm. 1832), ktĂłry byÂł zwolennikiem radykalnej reformy oÂświaty i poprawy losu Âżydowskich mas. Jego zdaniem chasydzi utrzymywali lud w stanie ubezwÂłasnowolnienia.

Mimo tych atakĂłw chasydyzm w dalszym ciÂągu prĂŞÂżnie siĂŞ rozwijaÂł. Szneor Zalman ben Baruch (ur. 1747; zm. 1812) prĂłbowaÂł stworzyĂŚ bardziej racjonalny aspekt ruchowi i gruntowniejsze podstawy intelektualne. Ta prĂłba odnowy chasydyzmu spowodowaÂła wyodrĂŞbnienie siĂŞ w nim odÂłamu zwanego Habadem. Zalman padÂł jednak ofiarÂą ortodoksĂłw Âżydowskich, ktĂłrzy wydali go carskiej policji (1797 r.). ZaogniÂło to stosunki miĂŞdzy rabinami a chasydami na terenach zaboru rosyjskiego, a sam Zalman zyskaÂł statut mĂŞczennika.

W XIX w. wp³ywy HaBaD-u w chasydyzmie zyska³y przewagê na terenie Polski i Litwy, a na wschodzie chasydyzm sk³ania³ siê bardziej ku mistycyzmowi. Na prze³omie XVIII i XIX w. umocni³a siê pozycja cadyka we wspólnocie, poniewa¿ uregulowano kwestiê sukcesji, czyni¹c z niego funkcjê dziedziczn¹. To z kolei wzmocni³o i skonsolidowa³o same wspólnoty, które od tej pory by³y stabilnymi oœrodkami wokó³ powstaj¹cych dynastii cadyków (m.in. w Miêdzybu¿u, Be³zie, Przysusze, Kocku, Aleksandrowie £ódzkim z dynasti¹ Danzigerów i w Górze Kalwarii z rodem Alterów na czele.

Wokó³ poszczególnych dynastów cadyckich zaczê³y rozwijaÌ siê niezale¿ne s¹dy, szko³y i instytucje religijne. W pewnych sytuacjach doprowadza³o to do sytuacji, ¿e pewne krêgi chasydyzmu ulega³y przemianom w kierunku centralizacji wokó³ lokalnych dynastów cadyków cudotwórców, a to z kolei poci¹ga³o za sob¹ pewne skostnienia jego form w œciœle hierarchicznych instytucjach.

Chasydyzm w trakcie rozbiorĂłw [edytuj]

Chasydyzm by³ od samego pocz¹tku ruchem zdecentralizowanym i ró¿norodnym, a dalsze pog³êbienie ró¿nic w ³onie ruchu przynios³y rozbiory. Jego losy by³y odmienne w poszczególnych zaborach.

W zaborze rosyjskim judaizm rabiniczny (majÂący tam wÂłaÂśnie najsilniejsze swoje oÂśrodki) w dalszym ciÂągu zwalczaÂł chasydyzm. Konflikt trwaÂł tam do 1804, kiedy to wÂładze rosyjskie zezwoliÂły na indywidualny rozwĂłj ugrupowaniom Âżydowskim.

Inna sytuacja byÂła w zaborze austriackim, gdzie wobec poparcia jakiego wÂładze udzielaÂły Haskali, chasydzi i ortodoksi wspĂłlnie zwalczali oÂświeceniowe tendencje w Âłonie judaizmu. DoszÂło nawet do tego, Âże pierwsze pismo chasydzkie opublikowane w tym zaborze, „Noam Elimelech” (1787) posiadaÂło aprobatĂŞ rabinackÂą.

Z kolei na terenie zaboru pruskiego rozwĂłj chasydyzmu zostaÂł w znacznym stopniu ograniczony przez wÂładze pruskie, ktĂłre przychylnie nastawione byÂły do zamoÂżnych ÂŻydĂłw i do Haskali (ktĂłra swoje centrum miaÂła w Berlinie).

Apogeum rozwoju chasydyzmu nastÂąpiÂł mniej wiĂŞcej w poÂłowie XIX wieku, kiedy to liczba zwolennikĂłw siĂŞgnĂŞÂła ok. 5 mln i nastÂąpiÂł rozkwit poszczegĂłlnych dynastii cadykĂłw.

Jeœli chodzi o rozk³ad terytorialny chasydyzmu, to ruch ten przede wszystkim skoncentrowa³ siê we wschodniej czêœci dawnej Rzeczypospolitej, a zw³aszcza w Galicji i na Bukowinie, gdzie chasydzi stanowili wiêkszoœÌ ¯ydów. Chasydyzm mia³ te¿ du¿o zwolenników w zaborze rosyjskim, a najmniejsze w pruskim.

Stopniowo malaÂł opĂłr judaizmu rabinackiego wobec chasydyzmu. PrzyczyniÂł siĂŞ do tego m.in. fakt, Âże ortodoksi szukali sojusznika w walce przeciw reformatorskim ruchom nowych czasĂłw. W gruncie rzeczy chasydyzm zaczynaÂł byĂŚ akceptowany przez coraz wiĂŞkszÂą liczbĂŞ uczonych talmudystĂłw i rabinĂłw. Dochodzili oni do wniosku, Âże chasydyzm w zasadzie nie zrywaÂł z tradycyjnym kultem, ani nie obalaÂł przepisĂłw wiary, lecz jedynie co niektĂłre z nich upraszczaÂł, zachowujÂąc podstawowe zwyczaje. Nigdy jednak do koĂąca nie zaakceptowali chasydzkich praktyk religijnych.

InnÂą sprawÂą jest, Âże sam chasydyzm tak naprawdĂŞ nigdy nie byÂł ruchem antyjudaistycznym, ani wywrotowym, bo bardziej koncentrowaÂł siĂŞ na zmianie form zewnĂŞtrznych i praktyk kultowych. Przez to w momencie pojawienia siĂŞ ruchĂłw laicyzacyjnych i modernizacyjnych, z ugrupowania wyzwolicielskiego na poczÂątku, zmieniÂł siĂŞ w straÂżnika tradycji i ortodoksji.

Od I wojny Âświatowej do dziÂś [edytuj]

I wojna œwiatowa przynios³a chasydyzmowi dezintegracjê i rozproszenie m.in. w wyniku zmian politycznych, jakie nast¹pi³y po wojnie, kiedy to granice paùstw znacznie siê pozmienia³y. Wtedy te¿ du¿o zwolenników chasydyzmu wyemigrowa³o do USA, daj¹c tam pocz¹tek dalszej egzystencji w innych warunkach. W ZSRR chasydyzm zosta³ w zasadzie wyeliminowany. Funkcjonowa³ na terenie II RP, ale tylko do czasów II wojny œwiatowej, kiedy to w efekcie Holocaustu ca³kowicie znikn¹³ z terenów Europy œrodkowo-wschodniej.

Po II wojnie œwiatowej chasydyzm rozwija³ siê (i rozwija siê nadal) g³ównie na terenach USA i w Izraelu, staj¹c siê symbolem skrajnej ortodoksji.

Bibliografia [edytuj]

    * Jan DoktĂłr, PoczÂątki chasydyzmu polskiego (2004)
    * Ignacy Schiper, Przyczynki do dziejĂłw chasydyzmu w Polsce (1992)

ÂŹrĂłdÂło „http://pl.wikipedia.org/wiki/Chasydyzm_polski”
Kategorie: Historia ÂŻydĂłw w Polsce • Chasydyzm
artykuÂłdyskusjaedytujhistoria i autorzy

Symbolika nagrobkowa  na macewach

iejscach, które w czasie II wojny œwiatowej, w czasie Zag³ady, sta³y siê cmentarzami ¯ydów polskich. To oœrodki zag³ady: Auschwitz, Be³¿ec, Che³mno nad Nerem, Sobibór, Treblinka, obozy koncentracyjne, obozy pracy, miejsca straceù na skraju miast i lasów. W wielu miejscach s¹ tam pomniki pamiêci, ale i s¹ miejsca zapomniane.

    Nie uczynisz sobie posÂągu...

    W KsiĂŞdze PowtĂłrzonego Prawa 5,8 jest powiedziane: „nie uczynisz sobie posÂągu ani Âżadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko albo na ziemi nisko lub w wodzie poniÂżej ziemi”, a wiĂŞc nie wolno umieszczaĂŚ na nagrobkach postaci ludzkich. TwĂłrcy nagrobkĂłw omijali ten zakaz poprzez rzeÂźbienie postaci z ptasiÂą gÂłowÂą lub zakrywanie jej rĂŞkÂą czy kapeluszem. CzĂŞsto uciekano siĂŞ do sytuacji pars pro toto – rĂŞka trzyma dzban, piĂłro lub ÂświecĂŞ.

    Dla podkreÂślenia Âżydowskiego pochodzenia zmarÂłego juÂż od staroÂżytnoÂści umieszczano na pomnikach takie symbole jak: menorĂŞ – siedmioramienny Âświecznik stojÂący niegdyÂś w ÂŚwiÂątyni Jerozolimskiej, winne grono – symbol ludu Izraela, lwa – znak pokolenia Judy, a od XIX wieku gwiazdĂŞ Dawida jako symbol Ziemi Obiecanej.

    NajczĂŞstszym symbolem nagrobkĂłw kobiecych sÂą Âświeczniki ze zÂłamanymi Âświecami, poniewaÂż to kobieta strzeÂże ogniska domowego i zapala Âświece w czasie wieczerzy szabatowej.

    RĂłwnieÂż ptak na nagrobku nawiÂązuje do imion kobiecych – Cipora (hebr.), Fajgel (Âżyd.).

    Na nagrobkach mĂŞÂżczyzn umieszcza siĂŞ dÂłonie w geÂście bÂłogosÂławieĂąstwa –wskazuje on, Âże zmarÂły pochodziÂł z rodu arcykapÂłana Arona i jego potomkowie peÂłnili funkcje kapÂłanĂłw (kohenĂłw) w ÂŚwiÂątyni Jerozolimskiej.Misa i dzban – na grobach mĂŞÂżczyzn to znak, Âże byli oni z plemienia Lewiego i w czasach biblijnych ich praojcowie peÂłnili sÂłuÂżbĂŞ w ÂświÂątyni i miĂŞdzy innymi obmywali rĂŞce kohenom.

    CzĂŞste symbole imion mĂŞskich przedstawione byÂły poprzez zwierzĂŞta: lew – Arie Lejb, Juda; jeleĂą – Cwi, Hirsz, Naftali; niedÂźwiedÂź – Dow, Ber; wilk – Wolf, Zew, Beniamin, go³¹b – Jona.

    RĂłwnieÂż inspiracjÂą do przedstawiania wizerunkĂłw zwierzÂąt na nagrobkach, g³ównie mĂŞskich, jest sentencja z Pirke Avot: „BÂądÂź silny jak lampart, lekki jak orzeÂł, rÂączy jak jeleĂą, potĂŞÂżny jak lew, aby wypeÂłniaĂŚ wolĂŞ Twego Ojca w niebie”.

    ZawĂłd zmarÂłego przekazywano poprzez atrybuty, np. gĂŞsie piĂłro – sofer, przepisujÂący tekst Tory, ale rĂłwnieÂż pisarz; podobnie ksiĂŞgi – to zawĂłd, ale teÂż osoba studiujÂąca TorĂŞ i Talmud, powaÂżana za swÂą wiedzĂŞ religijnÂą; lancet – mohel wykonujÂący obrzezanie; moÂździerz – aptekarz, lekarz; skarbonka – osoba wspomagajÂąca biednych, dobro czyniÂąca.

    ZÂłamane drzewo, zÂłamana kolumna, gasnÂąca Âżagiew, klepsydra to symbole, ktĂłre pojawiajÂą siĂŞ rĂłwnieÂż w innych religiach jako symbole Âśmierci. Nie jesteÂśmy w stanie wyjaÂśniĂŚ wszystkich symboli pojawiajÂących siĂŞ na nagrobkach. Trzeba by znaĂŚ teksty hebrajskie, literaturĂŞ rabinicznÂą i nieograniczonÂą pomysÂłowoœÌ ludzkÂą.