Symbolika wê¿a...
Symbolika Wê¿a - od Sumeru do mitu edeñskiego
Autor tekstu:
Joanna ¯ak-Bucholc
W
±¿ jest tak potê¿nym symbolem, pojawiaj±cym siê w tak wielu kulturach ipe³ni±cym tak ró¿norodne role, ¿e oczywi¶cie nie bêdê w stanie wyczerpaæ tematu i dok³adniezanalizowaæ wszystkie sposoby jego przejawiania siê. Lepiej poprzestaæ na niewieluprzyk³adach, ale postaraæ siê, by by³y reprezentatywne i w miarê „pierwotne", archaiczne.Równie wa¿ne jak mity s± przedstawienia plastyczne. Je¶li za¶ idzie o wizerunki wê¿a, totrudno powiedzieæ, które s± najstarsze, jednak w±¿ nie wydaje siê byæ symbolem bardzoarchaicznym, niew±tpliwie czê¶ciej i od dawniejszych czasów pojawiaj± siê byk, jeleñ, ptaki.Jednym ze starszych przedstawieñ jest w±¿ na ceramice z VI tys. p.n.e. z terenu tzw. ¯yznegoPó³ksiê¿yca. Nie wiemy oczywi¶cie jak± funkcjê pe³ni³ w mitach tamtych ludzi. Potem wê¿a „uwik³ano" w walkê; ju¿ na piêknie inkrustowanym naczyniu z Nippur widzimy kota walcz±cegoz wê¿em; kot jak dowiadujemy siê z podpisu to sama Wielka Bogini Inanna.Wiele jednak wskazuje na to, ¿e tam, gdzie od pewnego czasu mamy do czynienia zsymbolem wê¿a o wiele starszym symbolem by³ symbol ryby (str. 2012). Mo¿na oczywi¶ciesnuæ przypuszczenia dlaczego symbol ryb mia³by zamieniæ siê (czy raczej rozszczepiæ siê, boprzecie¿ nie zanikn±³) w obraz wê¿a. Czy obraz ryb — jako potê¿nego symbolukosmogonicznego, cywilizacyjnego (rybo-ludzie z Oannesem na czele, nauczaj±cy ludzi w Eridurzemios³, uprawy roli i sztuki budowania miast, indyjski Matsja nauczaj±cy praw Manu), iwreszcie egzystencjalnego (wierzenia, i¿ ryba jest form± przejawiania siê jednej z warstwduszy umar³ego) — by³ bli¿szy kulturze ludzi zwi±zanych z morzem i ¿eglarstwem, za¶ innymludom w±¿ wyda³ siê adekwatniejszy? Czy te obrazy na³o¿y³y siê na siebie: oto przyk³adnauczycielem ludzko¶ci w Indiach by³ potê¿ny w±¿ z rodu nagów (wê¿y) ¦esza, przedstawianyz p³ugiem oraz z t³uczkiem do ziarna — a to s± wszak emblematy cywilizacyjne, znaki sztuk, jakich Sesza by³ patronem. Niewykluczone, a nawet bardzo prawdopodobne, ¿e nagowie, wtym ¦esza, pe³nili tak± sam± rolê mityczn±, jak sumeryjski Oannes i jego towarzysze, rybo-ludzie. Mo¿e mamy do czynienia z jednym ¼ród³em tego motywu… Mo¿e warto pamiêtaærównie¿ o tym, ¿e ¦esza jest wê¿em siedmiog³owym, a w takiej w³a¶nie liczbie wystêpuj± rybo-ludzie na sumeryjskich reliefach; tzw. ap-kallu, co po akadyjskuznaczy „m±dry".Wê¿e mityczne s± zwi±zane z wodami, choæ przecie¿ ten zwi±zek wcale nie jestoczywisty, chyba ¿e mamy na my¶li wê¿a wodnego. Otó¿ Wody to „materia pierwsza". WEgipcie pojawia siê to w koncepcjach kosmogonicznych; zwrócimy uwagê na postacie tzw.Ogeady, ósemki pierwszych bóstw, przedstawianych, co znamienne z g³owami wê¿y i ¿ab.Kiedy wypracowano koncepcjê Wielkiej Wody op³ywaj±cej ca³o¶æ uniwersum, w plastyceprzedstawiono to jako „tarczê" op³ywan± przez potê¿n± rzekê; jaki¿ obraz lepiej nadawa³ siê dosymbolizowania Wielkiej Rzeki ni¿ kszta³t wê¿a owiniêtego wokó³ krêgu... W Indiach ogólnieznany jest obraz Wisznu spoczywaj±cego na ogromnym prawê¿u Anancie (jego imiê znaczy „bezkresny", co chyba jednoznacznie mo¿na uznaæ za synonim Wielkiego Oceanu). Inny mitopowiada o znanym nam ju¿ ¦eszy, który ¿yje w Potali, wielkiej podziemnej krainie, a jakwiadomo w podziemnej krainie istnieje podziemny ocean. Powiada siê równie¿, i¿ ¦esza —uwaga —
opasuje ca³± ziemiê.
To przecie¿ identyczny obraz, z jakim spotykamy siê w Grecji,czy Sumerze! W do¶æ pó¼nym micie egipskim opowiada siê o wcieleniu boga Amona, wê¿uzwanym Kem-atef, który wy³oni³ siê z podziemnego Praoceanu. Znany jest te¿ w±¿ Mehenzwiniêty pod ³odzi± Re, chroni±cy go od z³ych mocy, albo oplataj±cy naos Re, a tak¿e ci±gn±cybarkê s³oneczn±, niczym ¦esza ci±gn±cy ³ód¼ Manu. Równie¿ w ¶wiecie egejskim mamyprzedgrecki mit o stwórczym prawê¿u Ophionie, który
siedmiokrotnie
oplata³ Jajo ¦wiata, a¿wysz³y z niego Niebo i Ziemia. To Jajo znios³a w postaci go³êbicy prabogini Eurynome (
eurys
—szeroki), z któr± z³±czy³ siê Ophion. By³a ona przedstawiana, jak przytacza Z. Kubiak (
MitologiaGreków i Rzymian
, s. 141) jako kobieta od bioder w górê i ryba od bioder w dó³. I sprawarównie wa¿na: oto mamy obraz Ophiona
opasuj±cego
okr±g³y kszta³t — „tarczê" uniwersum,potem ten kszta³t odczytywano m.in. jako Jajo ¦wiata. Oczywi¶cie inne prastare bóstwopregreckie Okeanos, którego miano, mimo ¿e nie greckie sta³o siê podstaw± nazwy „ocean" wwielu jêzykach indoeuropejskich, w tym w polskim, by³ widziany jako opasuj±ca uniwersumWielka Woda.Zatem: W±¿ — ten Pierwszy, kosmogoniczny, zwi±zany z elementem Prawód,Racjonalista.pl
http://www.academia.edu/2980421/Symbolika_Weza