KOD PESZEROWY I WIEDZA WSPÓŁCZESNA

ZAPOMNIANY KRÓL POLSKI.

Zagroda sÂłowiaĂąska, X w. OstrĂłw Lednicki (rekonstrukcja)

Zagroda sÂłowiaĂąska, X w. OstrĂłw Lednicki
(rekonstrukcja) / fot. Analityk
Historia pisana jest przez tych, co wymordowali bohaterĂłw, zaÂś historia pierwszego wieku chrzeÂścijaĂąstwa w Polsce opisana zostaÂła w klasztorach i tylko miĂŞdzy wierszami powstaÂłych kronik moÂżemy doczytaĂŚ o tym, co naprawdĂŞ wtedy siĂŞ dziaÂło.

Bez wzglĂŞdu na to, czy bĂŞdziemy patrzyli na karty historii, czy teÂż popatrzymy na dzisiejsze spoÂłeczeĂąstwo, Polak ma kilka fundamentalnych wartoÂści. Rodzina, ziemia, ojczyzna, wiara, no i wszechobecna niechĂŞĂŚ do jakichkolwiek narzuconych praw. „Szlachcic na zagrodzie rĂłwny wojewodzie” to przecieÂż kwintesencja polskoÂści. PatrzÂąc przez pryzmat tych wartoÂści sprĂłbujmy wcieliĂŚ siĂŞ w Polaka przeÂłomu X i XI w. i opowiedzmy historiĂŞ tych czasĂłw i historiĂŞ krĂłla Polski, ktĂłrego „zbrodnie” doprowadziÂły do tego, Âże kronikarze wymazali go z kart naszej historii.

SprĂłbujmy zrozumieĂŚ Âświat X-XI w
Ofiarowanie plonĂłw, chram Mazowiecki / fot. Ratomir Wilkowski lic. CC

Ofiarowanie plonĂłw, chram mazowiecki
fot. Ratomir Wilkowski lic. CC

ÂŻycie naszych przodkĂłw podporzÂądkowane byÂło rytmowi przyrody. Mieli swoje ÂświĂŞta, Âświat swoich bogĂłw, duchĂłw, z ktĂłrych jedne byÂły pomocne, drugie psociÂły niemiÂłosiernie albo nawet na manowce prĂłbowaÂły sprowadziĂŚ. Rok 966 nie byÂł w niczym rokiem szczegĂłlnym. Ksi¹¿ê przyj¹³ jak¹œ nowÂą religiĂŞ, ale kogo to w ostĂŞpach mogÂło interesowaĂŚ. Ostatecznie o bogach ró¿nych sÂłyszeli, o ÂŚwiĂŞtowicie co go na zachodzie sÂławili, Perkunie ktĂłrego BaÂłtowie wysÂławiali, Welesie, co Âświata podziemnego strzegÂł, moÂże byĂŚ i Chrystus, czemuÂż by nie. Bogowie SÂłowian zazdroÂśni nie byli. ÂŻycie religijne byÂło bogate, skupiaÂło siĂŞ wokó³ ÂświĂŞtych gajĂłw, ÂświĂŞtych gĂłr, wszystko byÂło ustatkowane i pewne, potwierdzone tradycjÂą ojcĂłw. Jednak Chrystus okazaÂł siĂŞ strasznym bogiem. Jego wojowie przybywali z si³¹, wycinali ÂświĂŞte gaje, mieczem karali opornych, kazali pÂłaciĂŚ daniny nie tylko na ksiĂŞcia, lecz rĂłwnieÂż na koÂśció³. KsiĂŞciu zapÂłaciĂŚ trzeba, takie prawo, ale koÂścioÂłowi? WszakÂże kapÂłani sÂłowiaĂąscy pracÂą wÂłasnych rÂąk na swĂłj chleb zarabiali. Godzi siĂŞ pÂłaciĂŚ daninĂŞ koÂścioÂłowi? – pytali siĂŞ nasi ojcowie. A Âżeby tego byÂło maÂło, porobiÂło siĂŞ ró¿nych panĂłw, ktĂłrych koÂśció³ namaszczaÂł, a ci z wolnego kmiecia chcieli niewolnika zrobiĂŚ. Porywali krowy z pĂłl, odbierali zebrane ziarno. ÂŹle siĂŞ dziaÂło w Polsce pod panowaniem nowego boga. CzyÂż moÂżemy siĂŞ zatem dziwiĂŚ, Âże w sercach naszych ojcĂłw narastaÂł bunt? PĂłki ksi¹¿ê byÂł silny, bunt wyraÂżaÂł siĂŞ szeptami wÂśrĂłd najbliÂższych, pokÂątnym sÂławieniem starych bogĂłw i wznoszeniem do nich mod³ów o przywrĂłcenie dawnego, dobrego porzÂądku. Lecz nastaÂły czasy, gdy ksi¹¿ê staÂł siĂŞ sÂłaby. Mieszko II Lambert z braĂŚmi siĂŞ za bary wziĂŞli, przepĂŞdzali siĂŞ z kraju. Bezprym, po przegonieniu Mieszka insygnia krĂłlewskie do NiemcĂłw posÂłaÂł, a sam zdawaÂł siĂŞ wspieraĂŚ pogan. Nie byÂłoÂż ci w Polsce krĂłla, odezwaÂły siĂŞ dawne tĂŞsknoty. Tak to zaczyna siĂŞ czas syna Mieszka II - BolesÂława II Zapomnianego - i czas wielkiego powstania ludowego. Powstania przeciw moÂżnowÂładcom i namaszczajÂącemu ich KoÂścioÂłowi, czas powrotu do wierzeĂą ojcĂłw. Powstania utopionego w krwi wydobytej mieczem NiemcĂłw przyprowadzonych przez Kazimierza Odnowiciela i RusĂłw pod wodzÂą JarosÂława MÂądrego.

BolesÂław II Zapomniany – dowody istnienia
Kaplica na Ostrowiu Lednickim / fot. Analityk

Kaplica na Ostrowiu Lednickim / fot. Analityk

Dziœ historycy nie s¹ skorzy uznawaÌ istnienie tego w³adcy, który królowa³ w Polsce po Mieszku II, synu Boles³awa Chrobrego. Twierdz¹, ¿e zosta³ on w kronikach pomylony z Bezprymem, pierworodnym synem Chrobrego, zamordowanym wiosn¹ roku 1032 na skutek "okrucieùstw", jakich siê dopuszcza³ dzier¿¹c w³adzê po wygnaniu brata. Na jakiej jednak podstawie niektórzy polscy historycy twierdzili, ¿e istnia³ w³adca, o którym nie wspominaj¹ ¿adne oficjalne ksiêgi?

U PiastĂłw rodzi siĂŞ tradycja, w ktĂłrej synowie pierworodni otrzymujÂą imiĂŞ dziada, wiĂŞc syn Mieszka bĂŞdzie BolesÂławem, zaÂś syn BolesÂława Mieszkiem. W powstaÂłej w XIII w. Kronice Wielkopolskiej czytamy takie sÂłowa „Ten Mieszko (Mieszko II) zrodziÂł z siostry cesarza Ottona dwĂłch synĂłw, to jest BolesÂława i Kazimierza. Gdy umarÂł w roku PaĂąskim 1033 nastÂąpiÂł po nim pierworodny syn jego BolesÂław. Skoro ten zostaÂł ukoronowany na krĂłla, wyrzÂądzaÂł swej matce wiele zniewag. Matka jego, pochodzÂąca ze znakomitego rodu, nie mogÂąc znieœÌ jego niegodziwoÂści, zabrawszy syna swego Kazimierza (Kazimierz Odnowiciel) [...]”1) . Ale nie jedyny to zapis potwierdzajÂący istnienie tegoÂż krĂłla. To samo potwierdza Wincenty z Kielczy „ZostaÂło po nim [Mieszku II] dwĂłch synĂłw, starszy BolesÂław i maÂłoletni Kazimierz. Po starszeĂąstwie zasiada na tronie pierworodny BolesÂław”2). ÂŚlady rĂłwnieÂż znajdujemy w dokumentach niemieckich, a to zapisek o tym, iÂż BolesÂław II podsyÂła pomoc na WĂŞgry, a to, Âże syn Mieszka II okazuje siĂŞ niewdziĂŞczny dla swojej matki. W rocznikach KapituÂły Krakowskiej pod datÂą 1038 umieszczono zapis o zgonie krĂłla BolesÂława. BolesÂław Chrobry nie Âżyje od 1024, zaÂś ÂŚmiaÂły umiera pó³ wieku póŸniej, wiĂŞc jaki to BolesÂław? RĂłwnieÂż nie bez znaczenia jest to, Âże Kazimierz oddany byÂł na nauki do klasztoru3), tak w rodach krĂłlewskich postĂŞpowano z synami, ktĂłrzy nie byli planowani na wÂładcĂłw. Przyszli wÂładcy wychowywali siĂŞ przy ojcu, uczÂąc siĂŞ w praktyce kunsztu rzÂądzenia. ZnaczÂący jest rĂłwnieÂż fakt, Âże „Rocznik MaÂłopolski” podaje takÂą numeracjĂŞ krĂłlĂłw: BolesÂław III ÂŚmiaÂły, BolesÂław IV Krzywousty. Znikn¹³ gdzieÂś BolesÂław II... 

Wszystkie zapisy dowodzÂą jednak, Âże BolesÂław dopuÂściÂł siĂŞ na tyle straszliwej zbrodni, Âże postanowiono go wykreÂśliĂŚ z listy krĂłlĂłw. DosÂłownie takie okreÂślenie znajdujemy w dokumencie z koĂąca XIV w. „Tabula regnum Poloniae” - wiele mĂłwiÂące zdanie: „Jeden waleczny krĂłl wymazany zostaÂł z rzĂŞdu panujÂących”.

JakÂą strasznÂą zbrodniĂŞ musiaÂł popeÂłniĂŚ BolesÂław II?
Kazimierz Odnowiciel powracajÂący do Polski, Wojciech Gerson

Kazimierz Odnowiciel powracajÂący do Polski,
Wojciech Gerson

Ostatecznie królowie do osób potulnych nie nale¿eli. Niejeden z nich i to nie raz pope³nia³ czyn w ocenie Koœcio³a okropny. Boles³aw Krzywousty tak bezwzglêdnie okaleczy³ swego brata Zbigniewa, ¿e doprowadzi³ do jego œmierci. Przemys³ II pomóg³ rozstaÌ siê z ¿yciem swojej 22-letniej bezp³odnej ¿onie Ludgardzie. Kazimierz Wielki wychwalany przez historiê jako wspania³y gospodarz dopuœci³ siê w m³odoœci gwa³tu na opiekuj¹cej siê nim dziewczynie, a tak¿e usankcjonowanej przez Koœció³ poligamii. Boles³aw Œmia³y zabi³ biskupa œw. Stanis³awa za to, ¿e ten go zdradzi³ i z Niemcami paktowa³. W³adcy ci ponosili kary, by³a to pokuta, obowi¹zek budowy koœcio³ów, Boles³aw Œmia³y wprawdzie utraci³ w³adzê, lecz z kart historii go nie skreœlono. Jak¹ zbrodniê trzeba pope³niÌ, by zostaÌ wykreœlonym z listy królów? Tu w³aœnie musimy wróciÌ do powstania ludowego przeciw panom feudalnym i Koœcio³owi. Tylko bezpoœrednie wyst¹pienie przeciw Koœcio³owi mog³o spowodowaÌ wykreœlenie króla spoœród listy w³adców chrzeœcijaùskich.

A reakcja pogaùska w Polsce by³a z punktu widzenia Koœcio³a okrutna. Objê³a ona sw¹ moc¹ Wielkopolskê i Œl¹sk. Stosunkowo s³abo wyst¹pi³a ona w Ma³opolsce, w której chrzeœcijaùstwo pojawi³o siê prawie 100 lat wczeœniej, jak i Mazowszu, gdzie siln¹ rêk¹ rz¹dzi³ Mas³aw chc¹cy utworzyÌ na Mazowszu swoje w³asne paùstwo. To w³aœnie na Mazowsze uciekali z objêtych rebeli¹ obszarów ci, przeciw którym skierowane by³o to powstanie. A powstaùcy, mimo ¿e by³o to trzecie pokolenie chrzeœcijan, byli brutalni. Z³apanych ksiê¿y wieszano, œcinano, przebijano dzidami, kamieniowano... Tak jak wczeœniej niszczono œwiête gaje, chramy, tak teraz niszczono œwi¹tynie. W tym okresie w ruinê posz³y wszystkie œwi¹tynie chrzeœcijaùskie na terenach objêtych powstaniem, w tym w GnieŸnie, Poznaniu, Lednicy, Katedra Wroc³awska, choÌ trzeba powiedzieÌ, ¿e czêœÌ z tych zniszczeù trzeba przypisaÌ czeskiemu ksiêciu Brzetys³awowi. Praktycznie chrzeœcijaùstwo na tych ziemiach przesta³o istnieÌ. Boles³aw II popar³ to powstanie staj¹c siê jednym z jego przywódców. Ta w³aœnie zbrodnia mia³a spowodowaÌ jego wykreœlenie z pamiêci potomnych.

Powstanie i brak silnego w³adcy œci¹gnê³o na Polskê wiele klêsk, prowadz¹cych do ca³kowitego chaosu w kraju. Jednym z ciê¿szych doœwiadczeù by³ najazd ksiêcia Czech Brzetys³awa, który z³upi³ Wielkopolskê niszcz¹c Gniezno, Poznaù, Kruszwicê, zabieraj¹c relikwie œw. Wojciecha i Gaudentego oraz z³oty krzy¿, ofiarowany przez Mieszka I, który mia³ wa¿yÌ trzy razy tyle co sam w³adca, i wiele innych kosztownoœci, które w tym czasie uda³o siê zgromadziÌ Koœcio³owi. To jemu zawdziêczamy m.in. zniszczenie kaplicy w Lednicy. W kraju rzeczywiœcie trwa³ chaos, nad którym ciê¿ko by³o zapanowaÌ. Reakcjê pogaùsk¹ zd³awi³ w latach 40 XI w. Kazimierz Odnowiciel, który na czele 500 ciê¿kozbrojnych rycerzy niemieckich najecha³ od zachodu oraz Jaros³aw M¹dry, który w tym czasie najecha³ zbuntowane ziemie od wschodu. Równie¿ przy wspó³dzia³aniu Jaros³awa Kazimierz pokona³ utworzone przez Mas³awa ksiêstwo mazowieckie (1047). Polska zyska³a w³adcê, w³adcê chrzeœcijaùskiego.

Czy powstanie to mog³o odnieœÌ sukces?
Arkona na wyspie Rugii, miejsce ÂświÂątyni ÂŚwiĂŞtowita <br /> fot. Andreas Steinhoff

Arkona na wyspie Rugii, miejsce ÂświÂątyni ÂŚwiĂŞtowita
fot. Andreas Steinhoff

Tak, gdyby wszyscy S³owianie potrafili siê zjednoczyÌ, lecz dziœ wiemy, ¿e nie by³o to mo¿liwe. Na ziemiach dzisiejszej Polski nie mog³o istnieÌ paùstwo rz¹dzone przez nie chrzeœcijaùskiego w³adcê. Zbyt znacz¹ce by³y si³y, którym na tym zale¿a³o. Zarówno Jaros³awowi w³adcy Rusi, jak i Henrykowi III cesarzowi rzymsko-niemieckiemu zale¿a³o na utrzymaniu silnej w³adzy i spokoju na terenach Polski. Cesarstwo mia³o przecie¿ powa¿ne problemy. Pozostawienie s³owiaùskiej, choÌ chrzeœcijaùskiej Polski by³o cen¹, któr¹ cesarstwo musia³o zap³aciÌ za mo¿liwoœÌ swobodnego dzia³ania na terenach S³owian Zachodnich. Gdy¿ na zachód od Odry istniej¹ wtedy i jeszcze d³ugo bêd¹ istnieÌ pogaùskie, s³owiaùskie organizmy paùstwowe, Wieleci, Obodrzyce, Serbowie. Radogoszcz, œwi¹tynia Swaro¿yca na ziemiach Redarów (nale¿¹cych do plemion Wieleckich) upada pod ciosami niemieckimi w roku 1125, Arkona, œwi¹tynia Œwiêtowita na ziemiach Ranów upada pod ciosami duùskimi w roku 1168. Kopanica, gród Szprewian, dziœ dzielnica Berlina zdobyta zostaje dopiero w 1200. Silne chrzeœcijaùskie paùstwo Piastów stanowi³o niezbêdne zabezpieczenie dla tych poczynaù.

Upadek reakcji pogaĂąskiej ÂściÂągn¹³ na naszych ojcĂłw znaczÂące kary. RozpoczĂŞÂła siĂŞ siÂłowa chrystianizacja, bezwzglĂŞdnie niszczono wszelkie pogaĂąskie oÂśrodki religijne, w ich miejsce budujÂąc chrzeÂścijaĂąskie. DotknĂŞÂły ich rĂłwnieÂż sankcje zewnĂŞtrzne. OkreÂślono je nad wyraz dokÂładnie w bulli wydanej przez papieÂża Benedykta VIII: „Corocznie pÂłaciĂŚ bĂŞdÂą Polacy kurii papieskiej zwyczajny pieniÂądz od kaÂżdej gÂłowy, wy³¹czajÂąc gÂłowy szlacheckie, nie bĂŞdÂą zapuszczaĂŚ wÂłosĂłw na gÂłowie i brodzie, zwyczajem barbarzyĂąskim, ale bĂŞdÂą je starannie postrzygaĂŚ. Wielkiego Postu przestrzegaĂŚ o trzy tygodnie dÂłuÂżej niÂż w innych krajach (...), wiecznie teÂż bĂŞdÂą obowiÂązani, aby w Bogu i w Wierze ChrzeÂścijaĂąskiej wdziĂŞczniejszymi i gorliwszymi byli”.

Czy BolesÂław II byÂł osobÂą historycznÂą

W XIX w. ¿aden historyk tego faktu nie kwestionowa³, dziœ jednak przyjmuje siê, ¿e postaÌ ta powsta³a jako powielenie poczynaù Bezpryma, pierworodnego syna Boles³awa Chrobrego, a Boles³aw II by³ po prostu Bezprymem. Tak¹ teoriê udowadnia S. Kêtrzyùski w Historii Polski pod redakcj¹ H. £owmiaùskiego, Warszawa 1956, a nauka wydaje siê to stanowisko ostatecznie przyj¹Ì. Prawdy dziœ nie poznamy, dziœ pozostaje nam tylko wierzyÌ lub nie wierzyÌ, jak kto woli, i¿ istnia³ król, prawowity nastêpca tronu z rodu Piastów, który postanowi³ przywróciÌ Polsce wiarê ojców i za to okreœlono go okrutnym, i za to go zamordowano. A odpowiedŸ na pytanie, czy dobrze siê sta³o, ¿e przywrócenie starych bogów mu siê nie uda³o, pozostawiam do oceny czytelnika.

 

ÂŹrĂłdÂła: Kronika Wielkopolska
           PaweÂł Jasienica, Polska PiastĂłw

1) insygnia krĂłlewskie znajdowaÂły siĂŞ w Cesarstwie, bo odesÂłaÂł je tam Bezprym.

2) W roku 1034, bo Mieszko II umiera 11 maja 1034 roku, 18 letni wĂłwczas Kazimierz (1016-1058) nie byÂł na warunki Âśredniowieczne maÂłoletnim.

3) DziÂś przyjmuje siĂŞ, Âże Kazimierz zwany niekiedy Mnichem byÂł oddany do klasztoru w Polsce jeszcze za Âżycia jego ojca Mieszka II.