KOD PESZEROWY I WIEDZA WSPÓŁCZESNA

ÂŻydzi, (dosÂł. 'chwalcy /Jahwe/' lub 'czciciele /Jahwe/' z hebr. Jehudim, יהודים, jid. Jidn, ייִדן, ladino ג׳ודיוס Djudios) – narĂłd semicki zamieszkujÂący w staroÂżytnoÂści PalestynĂŞ (okreÂślany wtedy jako Hebrajczycy albo Izraelici), posÂługujÂący siĂŞ wtedy jĂŞzykiem hebrajskim, a w Âśredniowieczu i czasach nowoÂżytnych mieszkajÂący w diasporze na caÂłym Âświecie i posÂługujÂący siĂŞ wieloma ró¿nymi jĂŞzykami. ÂŻydzi nie stanowiÂą jednolitej grupy religijnej i etnicznej. Dla ÂżydĂłw ortodoksyjnych ÂŻydem jest tylko osoba, ktĂłra ma ortodoksyjnÂą matkĂŞ lub przeszÂła konwersjĂŞ na judaizm. Za ÂŻydĂłw uwaÂża siĂŞ jednak wiele osĂłb, ktĂłre nie sÂą Âżydami ortodoksyjnymi. Kto jest ÂŻydem (hebr. ? מיהו יהודי) jest pytaniem, na ktĂłre nie da siĂŞ jednoznacznie odpowiedzieĂŚ, gdyÂż moÂże to byĂŚ identyfikacja kulturowa, etniczna lub religijna. Wiele osĂłb, ktĂłre uwaÂżajÂą siĂŞ z jakichÂś powodĂłw za ÂŻydĂłw, nie sÂą uznawane przez inne grupy lub instytucje. Dotyczy to na przykÂład ÂżydĂłw reformowanych, ktĂłrzy nawet pomimo etnicznego pochodzenia Âżydowskiego czasem nie sÂą uznawani przez ÂżydĂłw ortodoksyjnych. WedÂług prawa izraelskiego ÂŻydem jest osoba, ktĂłra ma ortodoksyjnÂą ÂżydowskÂą matkĂŞ, chociaÂż prawo do obywatelstwa bez oficjalnego uznania takiej osoby za ÂŻyda ma kaÂżda osoba, ktĂłra ma przynajmniej jednego dziadka, ktĂłry byÂł ortodoksyjnym ÂŻydem. StÂąd wielu ÂŻydĂłw mieszkajÂących w Izraelu czy USA nie ma wedÂług prawa tego kraju oficjalnego statusu ÂŻyda.

Hebrajczycy wchodzili prawdopodobnie w skÂład grupy Habiru, ktĂłrÂą w II tysiÂącleciu p.n.e. tworzyÂły ludy przybyÂłe do Syropalestyny z obszarĂłw Mezopotamii. UwaÂża siĂŞ, iÂż termin Hebrajczycy pochodzi wÂłaÂśnie od nazwy Habiru[3][4][5].

Habiru (tak¿e Habiri, Khabiri, Hapiru, `Apiru, `Eperu) to staro¿ytna nazwa grupy ludzi zamieszkuj¹cych rejon Syropalestyny, którzy nie posiadali w³asnego paùstwa. Byli przybyszami (zza Eufratu) i prowadzili g³ównie koczowniczy tryb ¿ycia, przez co mo¿na ich porównaÌ do wêdrownych Cyganów. Do grupy tej nale¿eli g³ównie Huryci i Semici, zaœ w staro¿ytnych inskrypcjach wystêpuj¹ jako w³óczêdzy i rabusie, zaciê¿ni wojownicy, s³udzy i niewolnicy oraz kupcy i handlarze. Z racji zbli¿onego brzmienia oraz wspólnego Ÿród³os³owu nazwy, podobnego stylu ¿ycia, a tak¿e relacjach o podboju Kanaanu w listach amarneùskich wielu uczonych uwa¿a, ¿e do grupy tej zaliczano tak¿e Hebrajczyków.

Ludy semickie lub Semici − umowna nazwa, pochodzÂąca od imienia biblijnego Sema (jednego z synĂłw Noego), grupy ludĂłw posÂługujÂących siĂŞ jĂŞzykami nale¿¹cymi do rodziny jĂŞzykĂłw semickich. OkreÂślenie to pochodzi od niemieckiego filologa Augusta SchlĂśzera, ktĂłry wprowadziÂł je w roku 1781.
Historia

W staro¿ytnoœci Semici zamieszkiwali tereny Bliskiego Wschodu (bez Egiptu), stanowi¹c tam zasadniczo zwarty element etniczny, który falami pojawia³ siê w ró¿nych okresach historycznych, wp³ywaj¹c w bardzo du¿ym stopniu na dzieje tego regionu. Przybywali z obrze¿y pustyni Arabskiej w trzech falach migracyjnych.

Do najwiĂŞkszych imperiĂłw semickich w staroÂżytnoÂści naleÂżaÂło imperium akadyjskie, ktĂłre zaÂłoÂżyÂł Sargon Wielki. W okresie rozkwitu Akadu semicki jĂŞzyk akadyjski stanowiÂł lingua franca caÂłego Bliskiego Wschodu, z wyjÂątkiem Egiptu.

Po upadku imperium AkadĂłw i ostatniego paĂąstwa SumerĂłw Semici pojawili siĂŞ w postaci AmorytĂłw, ktĂłrzy opanowali MezopotamiĂŞ i inne przylegÂłe regiony tworzÂąc silne organizmy paĂąstwowe (np. paĂąstwo Szamsziadada w Asyrii i Hammurabiego w Babilonii).

Kolejna fala SemitĂłw, Aramejczycy, ktĂłra najechaÂła tereny Bliskiego Wschodu, przyczyniÂła siĂŞ do rozpowszechnienia siĂŞ na kilka stuleci jĂŞzyka aramejskiego na caÂłym Bliskim Wschodzie; przetrwaÂł on do obecnych czasĂłw w formie juÂż nie tak powszechnej. WymieniĂŚ naleÂży teÂż Izrael z uÂżywanym na jego terenach w staroÂżytnoÂści jĂŞzykiem hebrajskim biblijnym.

Od VII wieku datuje siê ekspansjê Arabów i jêzyka arabskiego na ca³y Bliski Wschód i Afrykê Pó³nocn¹.

W XX wieku na tereny Izraela, wraz z osadnictwem Âżydowskim, wrĂłciÂł wskrzeszony jĂŞzyk hebrajski nowoÂżytny.